skanowanie0014

Rozwój prenatalny i narodziny

soli, szpinaku i innych pokarmach. Niedobór tej substancji odżywczej wiąże się z ryzykiem uszkodzenia ccwy nerwowej w postaci rozszczepu kręgosłupa (Dały, Kirke, Molloy, Weir, Scott, 1995). Potencjalne zagrożenie wynikające z niedostatecznej ilości kwasu foliowego występuje w pierwszych tygodniach ciąży, kiedy kobieta jeszcze nie wie, że będzie miała dziecko. Dlatego planując ciążę, należy spożywać dziennie co najmniej 400 mikrogramów tej witaminy, co zapewnia minimum jej niezbędnej ilości w organizmie.

Kobieta w ciąży powinna też zadbać o dostarczenie organizmowi wystarczającej ilości kalorii i białka, aby uniknąć niedożywienia. Niedożywienie w okresie ciąży, a zwłaszcza w trzech ostatnich miesiącach zwiększa ryzyko niskiej masy urodzenio-wej oraz upośledzenia czynności poznawczych w dzieciństwie (Mutch, Leyland, McGee, 1993). W ostatnim czasie badacze stwierdzili też, że niedożywienie w okresie prenatalnym w połączeniu z różnymi powikłaniami okołoporodowymi jest istotnym czynnikiem ryzyka chorób psychicznych w wieku dorosłym (Neugebauer, Hoek, Susscr, 1999; Susser, Lin, 1992).

Niedożywienie matki zdaje się mieć największy wpływ na rozwój układu nerwowego, co potwierdza się nie tylko w badaniach nad ludźmi, ale również u innych ssaków. Na przykład szczur}', którym znacznie ograniczono kaloryczność pokarmu w okresie płodowym i poporodowym, wykazują zespół objawów zwany karłowa-ceniem mózgu, polegający na zmniejszeniu masy i objętości tego narządu, z czym wiąże się zahamowanie rozwoju dendrytów i mniejsza liczba połączeń synaptycznych (Pollitt, Gorman, 1994). W przypadkach, gdy niedożywienie ciężarnej było przyczyną śmierci płodu bądź noworodka, obserwowano u ludzi bardzo podobne zmiany — mniejszy mózg, mniejsze i mniej liczne komórki mózgowe (Georgieff, 1994).

Wiek matki W dzisiejszych czasach więcej kobiet niż w poprzednich pokoleniach zachodzi w ciążę po raz pierwszy tuż przed trzydziestką albo nawet nieco później. Czterdzieści lat temu w Stanach Zjednoczonych kobiety rodziły pierwsze dziecko średnio w wieku 21,4 lat. W roku 2002 średnia wynosiła już 25,1 lat (NCHS, 2003). Skutkiem tej tendencji jest między innymi, jak już wiemy, gwałtownie zwiększająca się z każdym rokiem liczba ciąż mnogich.

W większości przypadków starsze kobiety nie mają powikłań ciążowych i rodzą zdrowe dzieci, lecz ryzyko związane z ciążą zwiększa się nieco z wekiem matki. Na przykład w jednym z badań na szeroką skalę, obejmującym prawie 4 tysiące kobiet w stanie Nowy Jork, z których wszystkie były otoczone właściwą opieką medyczną, stwierdzono, że powikłania ciążowe występowały prawie dwukrotnie częściej u kobiet trzydziestopięcioletnich i starszych w porównaniu z tymi, które nic przekroczyły trzydziestki (Bcrkowitz, Skovron, Łapiński, Berkowitz, 1990). Niekorzystny wpływ wieku ciężarnej na przebieg ciąży jest jeszcze bardziej widoczny przy niedostatecznej opiece medycznej lub zaniedbaniach zdrowotnych. Na przykład u matek po trzydziestym roku życia negatywne oddziaływanie palenia tytoniu na masę urodzeniową dziecka jest znacznie silniejsze niż u kobiet młodszych (Wen i in., 1990).

Nie wiadomo na pewno, czy dzieci urodzone przez starsze matki również są narażone na większe niebezpieczeństwo. Wydaje się, że prawdopodobieństwo masy uro-dzeniowej dzieci poniżej 3 kg jest u starszych matek tylko trochę większe i właściwie sprowadza się do różnicy częstości porodów mnogich w różnych kategoriach wiekowych (Bcrkowitz i in., 1990; Cnattingius, Bcrendes, Forman, 1993; NCHS, 1999b). Wady wrodzone nie są częstsze, pomijając dobrze udokumentowane ryzyko anomalii chromosomowych, jak zespól Downa (Baird, Sadovnick, Yee, 1991). Jednak badacze ze Szwecji, gdzie ciężarnym w każdym wieku zapewnia się troskliwą opiekę medyczną, stwierdzili, że u starszych matek, zwłaszcza gdy pierwszy raz zaszły w ciążę po trzydziestym piątym'roku życia, istnieje większe prawdopodobieństwo późnego poronienia lub śmierci noworodka (Cnattingius i in., 1993). Wobec tych różnorodnych danych naukowcy mają trudności z jednoznacznym oszacowaniem ryzyka, jakie zagraża dziecku urodzonemu przez starszą matkę.

Drugą skrajność stanowią matki bardzo młode. I w tym wypadku nie ma zgodności w interpretacji wyników. Proste porównanie problemów występujących u nastoletnich matek w porównaniu z matkami po dwudziestym roku życia wskazuje na gorszą sytuację nastolatek. Jednak nastoletnie matki częściej żyją w ubóstwie i rzadziej znajdują się pod odpowiednią opieką w okresie ciąży, dlatego trudno jest wyróżnić rzeczywiste źródła powikłań ciążowych. Mimo tych zastrzeżeń prawdopodobieństwo niekorzystnego przebiegu ciąży jest u nastolatek większe nawet w zamożniejszych środowiskach przy dobrej opiece medycznej (Frascr, Brockert, Ward, 1995). Ponadto dzieci urodzone przez bardzo młode matki częściej mają problemy w nauce i sprawiają więcej trudności wychowawczych (Levine, Pollack, Comfort, 2001).

Choroby przewlekłe Przewlekłe dolegliwości zarówno emocjonalne, jak i fizyczne mogą także wywierać wpływ na rozwój prenatalny. Na przykład długotrwała duża depresja i inne zaburzenia nastroju prowadzą do spowolnienia wzrostu płodu i mogą wywołać przedwczesny poród (Weistock, 1999). Ponadto stwierdzono, że u matki w depresji bardziej prawdopodobny jest brak przywiązania do mającego się urodzić dziecka. Co najmniej w jednym badaniu wykazano, że niemowlęta, których matki w okresie ciąży nie wzbudziły w sobie przywiązania do dziecka, są mniej wrażliwe na otoczenie społeczne niż ich rówieśnicy (Oates, 1998).

Niekorzystny wpływ na rozwój prenatalny mogą mieć też takie stany, jak choroba serca, cukrzyca, toczeń, zachwianie równowagi hormonalnej i padaczka (Klieg-man, 1998; McAllister i in., 1997; Sandman, Wadliwa, Chicz-DeMet, Porto, Garite, 1999). Jednym z najważniejszych celów nowej specjalności zwanej medycyną prenatalną jest opieka nad ciężarnymi, u których występują wymienione zaburzenia, w sposób zapewniający najlepszą ochronę zarówno matce, jak i nienarodzonemu dziecku. Na przykład u ciężarnych z cukrzycą występują czasem duże trudności z utrzymaniem właściwego poziomu cukru we krwi, co może doprowadzić do uszkodzenia układu nerwowego płodu oraz do jego nadmiernego wzrostu (Allen, Ki-siłevsky, 1999; Kliegman, 1998). Aby zapobiec takim powikłaniom, specjalista powinien opracować dietę, leczenie farmakologiczne lub połączenie obu tych sposobów zmierzających do ustabilizowania poziomu cukru w organizmie matki bez szkody dla płodu. Podobnie kobietom z epilepsją należy pomóc ustalić w miarę bezpieczno dla płodu dawki leków przeciwdrgawkowych (zob. Nie takie proste, s. 931

Czynniki środowiskowe Niekorzystny wpływ na płód może wywierać wiele substancji występujących w środowisku. Na przykład kobietom, które pracują z rtęcią (w gabinetach stomatologicznych, w wytwórniach półprzewodników), zaleca się ograniczenie styczności z tą potencjalnie teratogenną substancją (March of Dimes, 2004). Ciężarne, które spożywają duże ilości ryb, są również narażone na wysoki poziom rtęci ze względu na skażenie wód morskich i śródlądowych. Ryby mogą zawierać także inny składnik zanieczyszczeń przemysłowych w potencjalnie niebezpiecznym stężeniu, mianowicie dobrze znane polichlorki bifenylu, inaczej PCB.