skanowanie14

f    n

VOC (8:6): Czy księżyc wic. że świeci? - Tak. - Dlaczego? - Ponieważ prowadzi nas wieczorem (księżyc idzie za nami: zob. rozdz. 7) - Wiatr wie. że wieje? - Tak. bo, mocno wieje. - Rower wie. że jedzie naprzód? - Tak. bo może jechać szybko. Jednak kamienie itp. nie wiedzą ani nie czują niczego.

PUC (7:2): Czy słońce wie. że zachodzi? - Tak. - Wie. że świeci? - Me.

-    Dlaczego? - Ponieważ nie ma oczu. to nie może tego czuć. - Czy rower coś wie? - Kie.

-    Dlaczego? - Chciałem powiedzieć, że wie. kiedy jedzie szybko, a kiedy jedzie wolno.

-    Czemu myślisz, że wie? - Nie wiem. Myślę, że wie. - Samochód wie. że jedzie do przodu? - Tak. - On jest żywy? - Nie. ale wie. - To pan wie. czy samochód? - To pan.

-    A samochód? - Także, ławki, stoły, kamienie, ściany itp. niczego nie czują ani niczego nie wiedzą.

SART (12 7,): Woda może coś czuć? - Tak. - Co? - Kiedy jest wiatr, to tworzą #ę fale. Ponieważ wiatr wywołuje fale. to w ten sposób woda coś czuje. Kamienie, ściany, stoły itp. nic nic czują. Czy zegar coś wie? - Tak. ponieważ wskazuje nam godzinę.

-    Dlaczego wie? - Ponieważ to wskazówki wskazują nam godzinę (Sart ma 12 lat!)

Zbyteczne jest mnożenie tych przykładów, najpierw dlatego, że wszystkie są podobne, ale zwłaszcza dlatego, że stadium to jest istotnie stadium przejściowym. Dzieci, albo przypisują wszystkiemu świadomość, albo ograniczają ją do ruchu, jak gdyby wszelki ruch był przejawem dobrowolnego wysiłku. Wówczas jednak przechodzą od tego bardzo szybko do odkrycia, że ruch pewnych ciał. jak na przykład ruch roweru, jest ruchem całkowicie odbieranym z zewnątrz, na przykład od pedałującego pana. Skoro tylko zostanie dokonane to rozróżnienie, wówczas dziecko zachowuje świadomość wyłącznie dla ciał posiadających ruch własny, a w ten sposób przechodzi do trzeciego stadium.

Między drugim i trzecim stadium jest więc tylko różnica stopnia. Aby wyrazić tę różnicę, pomimo pozorów, nie należałoby mówić, że dziecko zaczyna od przypisywania świadomości wszystkim ciałom w ruchu (stadium 2). potem, że

I    zastrzega ją dla ciał z ruchem własnym (stadium 3). W rzeczywistości, w obu

stadiach, dziecko uważa świadomość za związaną z ruchem własnym, a gdy podczas drugiego stadium przypisuje świadomość rowerom, to w większości przypadków dlatego, że wyobraża sobie rowery jako obdarzone pewną intencjonalną i niezależną od rowerzysty siłą'. Różnica między drugim i trzecim stadium bierze się więc po prostu stąd. że dziecko odkrywa istnienie ciał niezdolnych do samodzielnego ruchu. To odkrycie doprowadza dziecko do rozróżniania dwóch rodzajów ciał. a w ten sposób do stopniowego ograniczania liczby ciał. mających własny ruch. Maszyny są pierwszymi przedmiotami, w ten

' Dlaczego tak jest. zobaczymy w trakcie odrębnego badania wyjaśnień na temat roweru (Piagct. 1927. część IV).

sposób odróżnianymi od ciał żyjących i {wiadomych. Potem dochodzą, na ogół. chmury, strumyki, itp.

To. co wła{nie stwierdziliśmy. na podstawie otrzymanych za pomocą obecnej techniki wyników, zostanie następnie potwierdzone, dzięki bardziej niezawodnej technice, przeznaczonej do badania przyczyn ruchu (zob. Piaget. 1927). Zobaczymy. że w stadiach początkowych, dziecko pojmuje wszelki ruch. jako częściowo powodowany zewnętrznie, ale także koniecznie powodowany wewnętrznie, to znaczy, wywoływany spontaniczną i intencjonalną siłą. Bardzo późno, dopiero powyżej 7-8 lat. ten animistyczny dynamizm ustępuje kroku mechanicznemu wyjaśnieniu ruchu, nawet w odniesieniu do maszyn. Ta ankieta na temat ruchu, przeprowadzona na innych dzieciach niż te. których odpowiedzi teraz analizujemy, są najlepszym sprawdzeniem wartości naszych obecnych wyników, jakie mogliśmy znaleźć.

Powiedzmy wreszcie, że drugie stadium rozciąga się średnio od 6-7 do 8-9 lat. a trzecie od 8-9 do 11-12 lat.

Stadium trzecie: świadomość mają ciała obdarzone własnym ruchem

To stadium jest najbardziej systematyczne i najbardziej interesujące z poznanych stadiów. U większości dzieci tego stadium animizm jest bardziej przemyślany i bardziej umotywowany, niż w poprzednich. Odpowiedzi z poprzednich stadiów świadczą bowiem bardziej o ukierunkowaniu umysłu niż o usystematyzowanych przekonaniach. Według naszej terminologii są to o wiele bardziej ..przekonania wywołane'' niż „przekonania spontaniczne". Za to wiele dzieci z trzeciego stadium (nie większość, ale wiele) dowodzi czegoś bardziej przemyślanego, a obok wielu przekonań wywołanych, znajdujemy kilka przekonań spontanicznych.

ROSS (9:9) początkowo uważa, że zwierzęta mają świadomość, ale nie ma jej stół: Czy stół poczułby, gdybym go ukłuł? - Nic. - Dlaczego? - Ponieważ ro nic jest osoba. - Ogień coś czuje? - Nie. - Gdybyśmy wylali na niego wodę. to czy on to poczuje? - Nie. - Dlaczego? - Bo to nie jest osoba. - Czy wiatr coś czuje, gdy świeci słońce? - Tak. - Czy wie. że wieje? - Tak. - Słońce coś czuje? - Tak. - Co ono czuje?

-    Czuje, że grzeje itp. Ross przyznaje takie świadomość gwiazdom, księżycowi, obdarza nią deszcz i strumyki, ale odmawia jej rowerom, samochodom i statkom. Czy jesteś pewien tego wszystkiego czy niezbyt pewien? - Niezbyt pewien. - Myślałeś już kiedyś o tym? - Nic. - Dlaczego nie jesteś pewien? - Nic uczyłem się tego.

-    Mówisz mi. że wiatr coś czuje, ale nie jesteś tego pewien. Powiedz mi to co myślisz, dlaczego podejrzewasz, że wiatr nie czuje, iż wieje? - Bo to nie jest osoba. - A dlaczego

147