Socjologia Kosi�skiego (14)

raźnie inspirowała licznych badaczy rozwijających teorią i metodologią badań socjologicznych nie tylko w Niemczech i w Europie, ale i w święcie, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, w których rozwój socjologii, zarówno w warstwie teoretyczno-metodologicznej, jak i empiryczno-aplika-cyjnej, następował i następuje szczególnie dynamicznie [121, s. 537-538].

Rozwój nottwzesntj socjologii jest w dużym stopniu dziełem Webera, ale i Durkheima oraz pozostałych badaczy, których dorobek dotychczas poznaliśmy w mniej bądź bardziej szkicowym ujęciu. Wkład w to dzieło wniosło jednak znacznie liczniejsze grono uczonych, w tym również Polaków bez względu na to, czy swoją twórczością wzbogacili naukę własnego kraju w sensie genealogicznym, czy też tego, w którym zamieszkiwali, będąc już znanymi badaczami [54]. O tych kwestiach, a głównie o dziejach i współczesnych problemach socjologii polskiej będzie mowa w kolejnym podrozdziale.

6. POCZĄTKI, ROZW0J I OBECNY STAN SOCJOLOGU POLSKIEJ

a. Początki i główni reprezentanci socjologii polskiej przełomu XIX

i XX w.

Wskazanie źródeł i początkowego etapu dziejów polskiej myśli socjologicznej nastręcza poważne trudności, nie bardzo bowiem wiadomo, od jakich wydarzeń w kulturze intelektualnej naszego narodu, czy też od których jej twórców należałoby zacząć. Są pewne przesłanki, znane nam z poprzedniego rozdziału, aby korzeni socjologii poszukiwać w epoce Odrodzenia, głównie w twórczości naukowej i publicystycznej A. Frycza Modrzewskiego. Mocniejsze argumenty przemawiają za tym, aby za prekursorów polskiej myśli socjologicznej uznać Hugona Kołłątaja (1750-1812) i Stanisława Staszica (1755-1826). Obaj czołowi przedstawiciele Oświecenia działalnością reformatorską i twórczością naukową wzbogacili myśl społeczną. Dostrzegalne zasługi w tej dziedzinie ma wybitny historyk Joachim Lelewel (1786-1861), a także publicysta i przywódca powstania krakowskiego Edward Dembowski (1822-1846) i wielu innych [81].

Jednak żaden z wymienionych reformatorów społecznych i autorów znaczących publikacji nie uzyskał miana twórcy polskiej socjologii. O tytuł ten z odmiennych nieco względów w równym lub prawie równym stopniu mogliby współzawodniczyć trzej kandydaci:

1)    Józef Supiński (1804-1893), ekonomista i socjolog, z wykształcenia prawnik, który w roku 1860 wydał rozprawę Myśl ogólna fizjologii wszechświata, uznaną wówczas za pierwszą w polskiej literaturze próbę ujęcia systemu socjologicznego Comte*a, Spencera i innych czołowych twórców, a nawet i prekursorów socjologii [105].

2)    Władysław Piłat (1857-1908), wykładowca prawa wekslowego (fi-

nanaowego) w Politechnice Lwowskiej, o jednoznacznych zainteresowaniach naukowych problematyką socjologiczną, na co wskazuje opublikowany w roku 1885 Nowy zarys socjologii, a następnie O nowoczesnej socjologii i Socjologia sztuki.

3) Bolesław Limanowski (1835-1935), działacz socjalistyczny, historyk myśli społecznej i socjolog, który w roku 1875 doktoryzował się w Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie na podstawie dysertacji Socjologia Augusta Comte’a, mając już wcześniej wydane trzy rozprawki na tematy społeczne (Marzyciele — studium socjolgiczne, Kwestia robotnicza, Plato i jego Rzeczpospolita). Ukazują one zainteresowania socjologiczne Bolesława Limanowskiego we wczesnym okresie jego działalności naukowej, które potem zaowocowały wydaniem Socjologii i innymi typowo socjologicznymi pracami, jak Historia ruchu społecznego czy Naród i pań-stwo [17, 18],

Badacze ci posiadają dorobek naukowy predestynujący ich do zaszczytnego tytułu ojca polskiej socjologii. Przeważa pogląd, że na wyróżnienie to najwcześniej zasłużył sobie J. Supiński. Natomiast Józef Chała-siński za pierwszego polskiego socjologa, podobnie jak i wcześniej inni badacze, uznaje Ludwika Krzywickiego (1859-1941), który zapoczątkował w polskiej socjologii nurt marksistowski [19]. W Polsce narodziny tej nauki, zwłaszcza problem przyznania jej statusu dyscypliny akademickiej, były o wiele trudniejsze niż w innych krajach.

Wielu Polaków nie mając sprzyjających warunków do zajmowania się problematyką społeczną, emigrowało głównie do krajów zachodnich, w których między innymi zasłynęli jako socjologowie. Należą do nich Ludwik Gumplowicz (1838-1909), który jako doktor praw Uniwersytetu Jagiellońskiego osiadł w Austrii i został profesorem Uniwersytetu w Grazu; Kazimierz Kelles-Krauz (1872-1905), który po ukończeniu studiów w Paryżu, między innymi socjologicznych, wykładał socjologię marksistowską oraz prowadził ożywioną działalność naukową w Paryżu i Brukseli; Bronisław Malinowski (1884-1942), krakowianin, studiował początkowo w Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie w uczelniach zagranicznych. Zasłynął jako badacz kultury ludów pierwotnych, twórca i główny przedstawiciel kierunku funkcjonalnego w antropologii społecznej i socjologii, był profesorem Uniwersytetu Londyńskiego; Leon Winiarski (1886-1915) jako docent Uniwersytetu Genewskiego i teoretyk prawa w socjologii reprezentował kierunek energetyczno-mechanicystyczny; Florian Znaniecki (1882-1958), najlepiej znany socjolog polsko-amerykański, o którego zasługach dla rozwoju tej nauki w Polsce międzywojennej będzie jeszcze mowa.

Na przełomie XIX i XX w. socjologię w poszczególnych zaborach reprezentowali uczeni różnych specjalności z dziedziny humanistyki i działacze rewolucyjni Oprócz już wymienionych do grona polskich socjologów tego okresu zaliczani są: Edward Abramowski (1868-1918), uczony

39