T S Eliot Talent indywidualny

W tym urywku (jak to widać, kiedy rozpatruje się jego kontekst) skombinowane są wzruszenia pozytywne i negatywne: ogromnie silny powab urody kontrastuje z równie silnym oczarowaniem brzydotą, która ją niszczy. Ta równowaga przeciwstawnych sobie wzruszeń tkwi w dramatycznej sytuacji, której dotyczy przytoczony urywek, lecz sama sytuacja jest za słaba, żeby go usprawiedliwić. W grę wchodzi, że tak powiem, wzruszenie, strukturalnej natury dostarczone przez dramat. Lecz calostkowy efekt — dominanta tonalna — wynikł stąd, że szereg uczuć ulotnych spokrewnionych z wzruszeniem w sposób bynajmniej nie oczywisty skojarzył się z nim, aby wynikło nowe artystyczne wzruszenie.

4 Nie przez wzruszenie osobiste wywołane zwykłymi wydarzeniami'poeta staje się godnym uwagi ałbo ciekawym. Osobiste jego wzruszenie może być proste albo. prostackie, albo mdłe. Wzruszenie, zaś w jego poezji będzie czymś bardzo złożonym, ale nie ną wzór złożoności uczuć ludzi, którzy zaznali bardzo nieraz . skomplikowanych lub niezwykłych wzruszeń w życiu.

Ekscentrycznośę poetycka błądzi, kiedy w poezji szuka nowych wzruszeń ludzkich do wyrażenia; goniąc za nowością na niewłaściwym terenie, odkrywa per-wersję.»Zadanie poety to nie wynajdywanie nowych wzruszeń, ale wyzyskanie pospolitych przez przero-

Pomszczona będzie w sposób niezwyczajny. Zali jedwabnik żółty trud wysnuwa Dla ciebie? Czy się dla ciebie zabija? Dobra rodowe zali się sprzedaje.

Dla podtrzymania damy w jej splendorze Za nędzną rozkosz chwili odurzenia Dlaczego człowiek ten gościńce psuje,

W sędziowskie wargi życie swoje wkłada? Zęby upiększyć taką kreaturę —

Konie i ludzi dla jej blasku trzyma?

bienie ich w poezję, wyrażenie uczuć, które w samych rzeczywistych wzruszeniach nie tkwiły.“Przy- tym wzruszenia, których sam nigdy nie przeżył, ' mogą przydać się równie dobrze, jak wzruszenia znane. Musimf przeto uznać, że ,.wzruszenie rozpamiętywane w spokoju” jest formułą niedowładną, bo nie jest to ani wzruszenie, ani rozpamiętywanie, i nie można także, bez przekręcenia sensu słowa, mówić tu o spokoju. Jest to koncentrat i nowa rzecz wynikająca z tego skupienia, z bardzo wielu przeżyć, których praktyczna i aktywna osoba nie nazwałaby w ogóle przeżyciami: koncentrat, który nie powstaje świadomie i z rozmysłem. Przeżycia takie nie są „rozpamiętywane", a ostatecznie jednoczą w atmosferze ^spokojnej" o tyle ■ tylko, że jest biernym oczekiwaniem na wynik. Oczywiście to. jeszcze nie cała historia, bo w grę wejść musi przy pisaniu wierszy także bardzo duży ydział świadomości i rozmysłu. W rzeczy samej kiepski poeta zazwyczaj nieświadomy jest, kiedy powinien być świadomy, a świadomy tam, gdzie powinien by być nieświadomy. Taki podwójny błąd sprawia, że poeta wydaje się „osobisty"# Poezja to nie danie upustu wzruszeniom, ale ucieczka od wyruszenia, to nie wyrażanie osobowości, lecz ucieczka od osobowości. Ale oczywiście jedynie ci, którzy posiadają osobowość i doświadczają wzruszeń, rozumieją, co to znaczy pragnąć dystansu od nich.

iii

Esej ten chce się zatrzymać na granicy metafizyki i mistyki i ograniczyć się do takich praktycznych wniosków, jakie mogą być wyzyskane przez jednostkę odpowiedzialną interesującą się poezją. Odwrócenie

11