r0

!•

twoprzeobraża się w mniej lub bardziej jednolitą plamę - jak to widać w rysunku Juliana Fałata 17 i w paru miejscach rysunku Matejki.

Śpiący Poleszucy przedstawieni są niemal wyłącznie za pomocą takich typowych dla rysunku ołówkiem (a także kredką, sangwiną i węglem) obszarów, w których kreski są tak gęsto nakreślone, że zapełniają niemal dokładnie zakreskowaną płaszczyznę, tworząc pewnego rodzaju plamy, ale zarazem pozostają na tyle wyraźne, że ich kierunek ma znaczenie w przedstawieniu podobnie jak w rysunku piórkiem.

Inne możliwości wykorzystania grubości kreski prezentuje Orko Leona Wyczółkowskiego. Oprócz 16 plam utworzonych przez gęste zakreskowanie widzimy tu kreski tak szerokie w stosunku do wyznaczanych linii konturowych i sylwetowych, że również tworzą coś pośredniego między liniami a plamami. W linearnym zasadniczo rysunku Matejki zróżnicowanie kresek konturowych nadaje grubszym z nich sens plam o tyle, że pogrubienie wskazuje tu - podobnie jak podwojenie konturu w rysunkach Durera - wypukłość przedmiotu (por. kontury gałęzi i korzeni). W Orce gruba, ciemna kre- 7, 9 ska w konturach prawej nogi i pośladków oracza na pierwszym planie w znacznie większej mierze zaznacza zarazem kontur i cieniowanie, a kreski zarysowujące skiby ziemi tworzą coś pośredniego między konturami a plamami światłocienia. Toteż rysunek Wyczółkowskiego, operujący głównie plamami czy ąuasi-plamami, niemal pozbawiony jest kresek, które można by interpretować czysto linearnie, prezentuje, niezależnie od użytej techniki rysunkowej, bardzo malarski w gruncie rzeczy sposób przedstawiania. W obu rysunkach zwraca nadto uwagę częste wykorzystanie tej grubej kreski do sylwetowego ujęcia przedmiotu. W rysunku Matejki w ten sposób przedstawione są niektóre gałęzie, łodygi roślin na pierwszym planie; w Orce grube linie sylwetowe przedstawiają części pługa i uprzęży. Podczas gdy cienka kreska piórkiem rzadko używana jest do zarysowania sylwety, jako że zaznaczałaby raczej przedmiot - niczym znak - niż go pokazywała (wyjąwszy pewne przedmioty o wyglądzie linearnym), kreska węglem, pędzlem, a nawet ołówkiem jest dostatecznie ciężka i materialna, żeby go przedstawić.

2. Kreska pędzlem, z natury grubsza od kreski ołówkiem czy kredką, odróżnia się od nich ponadto szerokością zmienną. Jak to jest widoczne na rysunkach Alberta Marąueta, kreska ta ma właściwości plamy w stopniu o wiele wyższym niż omawiane dotychczas. Szkic Kirasjera pokazuje, jak wła- 18 ściwości te wynikają z samej szerokości. Kształt użytych w tym rysunku kresek daje się opisać - podobnie jak kształt kresek, o których była mowa dotychczas - w kategoriach linearnych: ich interpretacja wymaga jednak uwzględnienia również szerokości. Ze względu na stosunek między tą szerokością a wielkością wyznaczanych przez kreski figur, efekty szerokości mają większe znaczenie niż w innego typu rysunkach. Sposób kreślenia zastosowany w Paryskim dorożkarzu wprowadza 19