T S Eliot Talent indywidualny

przez teraźniejszość w takiej mierze, w jakiej teraźniejszość kierowana jest przez przeszłość. I poeta, tych rzeczy .świadomy, świadom będzie wielkich trudności i wielkiej odpowiedzialności.

Uświadomi sobie również, że w pewnym sensie sądzony będzie wedle kryteriów przeszłości. Powiadam, sądzony wedle nich, nie bynajmniej przykrawany: nie, że jest taki albo gorszy, albo lepszy w porównaniu z umarłymi i z pewnością nie powinien być oceniony kryteriami nieżyjących krytyków. Będzie to osąd, porównanie, w którym każdy element mierzony będzie miarą drugiego. Sama uległość nie stworzyłaby dla nowego utworu problemu dopasowania; nie byłby w takim razie nowym, nie byłby przeto dziełem sztuki. I nie twierdzimy bezwzględnie, że nowe jest cenniejsze, jeżeli się dopasuje do istniejącego ładu, ale jego stopień dopasowania jest sprawdzianem jego wartości — sprawdzianem co prawda możliwym do zastosowania tylko powoli i oględnie, bo nikt nie jest nieomylnym sędzią tej sprawy. Mówimy: wydaje się, że to jest z szeregu i może nieco indywidualne, lub wydaje się indywidualne, a może się zaszereguje; ale nigdy bodaj nie powiemy, że w pełni oryginalne albo całkowicie naśladownicze.

Żeby lepiej wyjaśnić stosunek poety do przeszłości: nie może on zażyć przeszłości w jednym kawałku, jako ogromnej pastylki, ani nie może siebie kształtować wedle paru swoich osobistych uwielbień, ani formować siebie wedle jakiegoś wybranego modelu. Pierwsze jest niedopuszczalne, drugie to bardzo ważne przeżycie młodości, a trzecie jest przyjemnym i bardzo pożądanym dopełnieniem. Poeta musi być dobrze świadomy głównego prądu, który nie obejmuje wszystkich najwybitniejszych zjawisk bez wyjątku. Musi być w pełni świadom oczywistego faktu, że sztuka w toku ^ti^leci nie doskonali się bynajmniej, tylko materiał ^sztuki się zmienia. Rozumieć musi, że myśl europejska — myśl ojczysta — myśl ważniejsza, jak się z biegiem czasu przekonywa, od jego własnej, prywatnej myśli — to myśl podlegająca zmianom, a zmienność jej to rozwój, który niczego nie' gubi po drodze, w toku którego nie starzeją się: ani Szekspir, ani Homer, ani malowidło skalne z okresu magdaleńskiego; że ten rozwój, niekiedy wzrastające subtelnienie, na pewno skomplikowanie, nie stanowi z punktu widzenia artysty żadnych ulepszeń. I to nawet nie z punktu widzenia psychologa, albo przynajmniej nie w takiej mierze, jak zazwyczaj sobie wyobrażamy; ostatecznie może to tylko więkąze skomplikowanie w sferze ekonomiki itechniki.| Istotna różnica pomiędzy teraźniejszością i przeszh ścią polega na tym, że świadoma teraźniejszość ma wiedzę o przeszłości takiego rodzaju i tak rozległą, jakiej przeszłość w świadomości samej siebie mieścić nie mogła.

Powiedział ktoś: ,,Dawni pisarze dlatego są nam dalecy, ponieważ wiemy o tyle więcej od nich”. Otóż to właśnie, co wiemy.

Zdaję sobie sprawę z pospolitego zarzutu pod adresem tej pewnej części mego programu dla rzemiosła poetyckiego. Zarzut polega na tym, że taka doktryna wymagałaby wprost arcyśmiesznego zasobu erudycji (pedantycznej), do której rościć by nie mógł sobie dawniej prawa nikt z poetyckiego panteonu; a padnie nawet twierdzenie, że wiele nauki zagłusza lub paczy wrażliwość poetycką. Jakkolwiek jednak upieralibyśmy się w przeświadczeniu, że poeta winien poznać, ile tylko może bez uszczerbku dla swojej wrażliwości i koniecznych wczasów, to bynajmniej nie byłoby to wtłaczanie w ramy tego, co przyda się do egzaminu, do błyszczenia w salonie, czy do innego jeszcze rekla-

3 — Szkice literackie

5