tekstps0

Rozdziat IV

Istota koncepcji

społecznej gospodarki rynkowej

Przesłanki sposobu myślenia „ojców duchowych” społecznej gospodarki rynkowej

Jedną z myśli przewodnich koncepcji społecznej gospodarki rynkowej było odrzucenie przez jej twórców marksistowskiego materializmu historycznego z jego historycznymi prawami rozwoju. Zgodnie z tą „filozofią historii” rozwój ludzkości dokonuje się poprzez kolejno następujące po sobie formacje społeczno-ekonomiczne: począwszy od wspólnoty pierwotnej, poprzez niewolnictwo, do feuda-lizmu, następnie kapitalizmu i jego negacji w postaci socjalizmu wraz z jego wyższą fazą - komunizmem. Światowej sławy filozof Karl Popper (1995, s. 297-318) stwierdzi! swego czasu w jednym z odczytów, że jako młodego człowieka zafascynowała go przede wszystkim swoista „logika historii” rządząca przebiegiem trwającego od wielu tysięcy lat procesu rozwoju ludzkości od niższych do coraz wyższych szczebli rozwojowych. Tak interpretowany rozwój ludzkości nie był rezultatem splotu różnych, często przypadkowych czynników oraz idei i siły woli wybitnych jednostek, ale konsekwencją nieodwracalnego „determini-zmu historycznego". W kategoriach myślowych materializmu historycznego przejście od gospodarki rynkowej i społeczeństwa kapitalistycznego do socjalizmu i komunizmu było czyłhś nieuniknionym. Od tego sposobu pojmowania historii nie potrafił się uwolnić nawet jeden z największych ekonomistów ubiegłego wieku, Joseph Alois Schumpeter, nie będący zresztą w żadnym stopniu sympatykiem idei komunistycznych. W odczycie wygłoszonym w roku 1949 przed American Economic Association pod tytułem Marsz do socjalizmu, Schumpeter (1993, s. 525) stwierdził, że „Marks postawił wprawdzie mylną diagnozę co do sposobu, w jaki dojdzie do upadku społeczeństwa kapitalistycznego, ale nie pomylił się co do tego, że społeczeństwo to przestanie istnieć”. Jest wielką zasługą twórców koncepcji społecznej gospodarki rynkowej, że nie dali się uwieść sile przyciągania marksistowskiej „filozofii historii”. Dzięki temu mogli nie poddać się zapowiadanemu przez nią determinizmowi procesów historycznych oraz podjąć próbę ukształtowania w powojennych Niemczech Zachodnich społeczeństwa i gospodarki odpowiadających antycznej i chrześcijańskiej tradycji duchowej Europy, tj. zasadzie wolności jednostki ludzkiej.

Dla ukształtowania koncepcji społecznej gospodarki rynkowej istotne znaczenie miało odrzucenie przez Ludwiga Erharda i Waltera Euckena tezy Karola Marksa o występowaniu antagonistycznej sprzeczności między wolnością gospodarczą a równością i sprawiedliwością społeczną. W nauce Marksa wynikał z tego wniosek, że do urzeczywistnienia tych ideałów niezbędna jest likwidacja wolności gospodarczej i koordynacji rynkowej opartych na własności prywatnej środków produkcji i zastąpienie ich przez własność społeczną oraz centralne planowanie i kierowanie przebiegiem procesu gospodarczego. Do jakich konsekwencji doprowadził ten błąd myślowy, pokazuje naocznie sposób rozwoju, a następnie upadek gospodarek i społeczeństw krajów socjalistycznych. Erhard i Eucken, a także inni myśliciele zaliczani do tego samego nurtu, wskazywali

105