0130

III. 1.

ZBYGNIEW.

115

wyrażeń: litteris datus i docendmn moncisterio monialium transmandaińt, pod tym względem daje nam pewne wskazówki terminologia ówczesna, używana także i w Polsce; zwroty tego rodzaju oznaczały zwykle oddanie do zakonu. Przypominamy zapiski o Kazimierzu Odnowicielu w Rocz. Śkrzys. ^{1 2 3 4}): Kazimyr ad discendum traditur i w Rocz. kap. krak²): Kazimirus traditur ad discendum, które, jak się okazało poprzednio (II. 11.), odnoszą się do faktu poświęcenia Kazimierza stanowi zakonnemu. Jeżeli nadto zważymy, że w czasie późniejszej wyprawy przeciw Santokowi, kiedy Zbygniew wmieszał się już czynnie w wypadki polityczne, Gall³) wkłada Polakom w usta następujące słowa: Zbigneus debet nt clericus ecclesiam gubernare, istum cero decet puerulum (Bolesław Krzywousty) .... strenuis actibus militare, to nie będzie można wątpić, że Zbygiew w istocie przez jakiś czas parał się zawodem duchownym. Zastosowano więc tu praktykę, z jaką spotkaliśmy się już i poprzednio, że jeden z synów książęcych, wykluczony od następstwa na tron (w tym wypadku z powodu nieślubnego pochodzenia), zostaje przeznaczony na duchownego. Z obu przez Galla wspomnianych faktów oddania Zbygniewa »na naukę« w Krakowie i w Saksonii musi zatem przynajmniej ostatni mieć to znaczenie, że Zbygniew oddany został na zakonnika.

Chodzi obecnie o bliższe ustalenie chronologii, i to przedewszystkiem faktu ostatniego. Według wyraźnej wzmianki Galla wysłała Zbygniewa do Saksonii jego macocha (norerca). Ale Włodzisław Herman miał dwie żony, z których każda mogła być nazwana macochą Zbygniewa; zaczem nasuwa się dalsza kwestya, o której z nich jest mowa na tem miejscu. Wyjaśnienie podaje nam tu sam Gall⁴), który bezpośrednio po przytoczeniu powyższego faktu rozpoczyna opowiadanie dalszych wypadków zwrotem: eo tempo re i przedstawia następnie nadużycia Sieciecha tudzież wyprawę Brzetysława II na Polskę z r. 1093, która stała w związku z tą gospodarką państwową Sieciecha. W czasie tym żoną Włodzisława Hermana była już Judyta Marya, córka Henryka III. Jakoż tylko Judyta Marya mogła wysyłać Zbygniewa do klasztoru w Saksonii, nie Judyta czeska, która stosunków z Niemcami nie miała. Gdy zaś małżeństwo Włodzisława z Judytą Marya zawartem zostało dopiero w r. 1088 (II. 15.), przeto i data oddania Zbygniewa do klasztoru saskiego nie może być wcześniejszą od tegoż roku. Klasztor ten Gall⁶) nazywa raz monasterium monialium, drugi raz clau-strum monialium, nie ulega tedy wątpieniu, że to był klasztor żeński, w czem jednak nie ma nic szczególnego, znano bowiem podówczas klasztory mieszane, w których obok zakonnic przebywał przeor i większa lub mniejsza ilość braciszków³). Takim braciszkiem był zapewne Zbygniew; że bowiem w chwili oddania go do tegoż klasztoru nie miał jeszcze święceń kapłańskich, wskazuje wyraźnie zwrot Galla: docendum .... transmanda-vit. Czy te święcenia uzyskał później, nie wiadomo, tyle pewna, że wkrótce klasztor opuścił. Opowiada bowiem Gall'), że pokrzywdzeni postępowaniem Sieciecha wychodźcy polscy gromadzili się w Czechach pod osłoną Brzetysława II, że następnie podstępem Zbygniewa z klasztoru uprowadzili i starali się wyburzyć komesa śląskiego Magnusa przeciw Sieciechowi. Wynikiem tego była wyprawa przedsięwzięta na Śląsk przez Włodzisława Hermana wspólnie z Włodzisławmm wigierskim i Brzetysławem czeskim, zakończona jednak niepomyślnie. Brzelysław II wstąpił na tron ld września 1092^s), a wyprawę jego na Śląsk opisuje Kozma^.pod r. 1093, skąd wynika, że porzucenie stanu zakonnego przez Zbygniewa nastąpiło z końcem r. 1092 lub w r. 1093. Według bardzo późnych wdadomości, n. p. Szczygielskiego ¹⁰), klasztor, do którego oddano Zbygniew-a, miał to być klasztor brunwillerski. Wiadomość ta, niepoparta jakiemkolwiek wmześniejszem źródłem, -wynikła z pomieszania faktów' z życia Ryksy, żony Mieszka II (II. 6.), z faktami z życia Zbygniewa. Dwa są miejsca, w których według wszelkiego prawdopodobieństwa Zbygniew' mógł był pędzić życie zakonne, t. j. albo Ratyz-bona, gdzie Judyta Marya, porzuciwszy swego pierwszego męża Salomona, przez dłuższy czas przebywała ⁿ), albo Kwedlinburg, gdzie dwie jej siostry, Beatryksa i Adelajda, spędziły życie jako mniszki i ksienie klasztorne ¹²). Ratyzbona leży w Bawaryi, a Kwedlinburg w Saksonii, gdy zaś Gall mówi, że Zbygniew oddany został do klasztoru w Saksonii, przeto największe prawdopodobieństwo przemawia za Kwedlinburgiem.

1

Mon. Pol. II. 773. — 2) ibid. II. 791. — 3) Ibid. I. 140. — 4) ibid. I. 131. — 5) Ibid. 1. 131. — 6) Narusze

2

wicz, Ilist. nar. poi. II. 36 uw. 1, nie biorąc względu na tę okoliczność, przypuszcza, że w tekście Galla jest pomyłka i sądzi, że

3

zamiast monialium należy czytać manachorum. — "‘) Mon. Pol. I. 131. 132. — 8) Palacky. Gesch. Bohm. I. 335. — 9) Font.

4

rer. Boh. II. 137. — 10) Tinecia 39. — 11) Fessler-Klein, Gesch. Ung. I. 177. — 12) Cohn, Stainmtafeln tabl. 19.