01301

13

Autorzy którzy ośmielili się mówić że zwierzęta pod pewnemi względami śą wyższemi od człowieka, czynili to . jedynie w przystępie humoru satyrycznego, jak JBoileau w tych znanych v/ier-szach:

„Ze wszystkich zwierząt.....&...

^ Najghipszem zwierzem mojem zdaniem jest człowiek/¹

Paradoks powyższy jakkolwiek nikt go nie przyjmie w znaczeniu poważnem, jest przecież wyrażeniem praw dziwem. Wyrzec że człowiek jest ze wszech zwierząt najgłupszy, innemi słowy zarozumiały o sobie, najwięcej uległy błędom, szaleństwom—bóg wie nie jakim, to jeszcze nie znaczy powiedzieć wszystko. Człowiek nietylko jest najgłupszem lecz nadto najzłośliwszem zwierzęciem, albo raczej jest wyłącznie istotą prawdziwie głupią i złą, a to najwyraźniej ze względu swej wyższości nad innemi zwierzęty. Człowiek rozumuje ale też często i bredzi—przewodnikiem jego rozsądek, który jednak błądzi na każdym kroku w skutek wyobraźni (domu wary at ów jak ją nazywają), namiętności i mnóstwa innych przyczyn tak wewnętrznych jak i zewnętrznych. Ponieważ zaś, przytem wszystkiem człowiek myśli i działa z rozmysłem, staje się tern samem odpowiedzialnym za swe myśli i czyny, i może słusznie być nazwany głupim lub mądrym, dobrym lub złym. Czytałem i słyszałem wielekroć mówiących że człowiek jest najdoskonalszem zwierzęciem. Błąd to wielki. Przeciwnie, jest on je-

\

i