01301

13

wzrastając nawet w proporcji geometrycznej wobec równolegle

działających dwóch czynników, — przyrostu ludności i wy-

#

jaławiania starych gruntów uprawnych. Nie należy przytem myśleć, że eksploatacji rolnej podlegały tylko puszcze, z których wyrąbano uprzednio materjał budulcowy. Czytamy np. skargę Missuny z r. 1700, że poddani x. x. karmelitów głę-bockich rujnują jego puszczę Świlską „z barciami, pszczołami i miodami,... wyrąbali niemało puszczy borowej i ziemie te na pasznie poorali, co czynili od inkursji moskiewskiej aż do tego czasu, na którym gruncie co rok więcej 100 beczek różnego wysiewają zboża...”²⁵). Tychże x. x. karmelitów z doniesienia Rypińskich ostro karci w r. 1728 wojewoda połocki, hr. Den-hof: „gwałty, inwazje czynicie w gruntach, lasach i puszczach, pasieki rozrabiacie i zasiewacie,... a też barci niemało z pszczołami i bez pszczół popaliliście i poniszczyliście,... cudzopańcom asygnacje wydajecie jamy kopać, węgle palić i grunt zgodny na lada psować pozwalacie..." ^2G). Tego rodzaju rozróbki leśne znane więc były pod ogólnem mianem lad i pasiek, pojęć wielce zbliżonych, a niekiedy identycznych, znajdujemy bowiem parokrotnie zwrot: „lady alias pasieki"²⁷). Pod pasieką wśród innych znaczeń tego wyrazu należy rozumieć niewielkie pole wśród lasu, otoczone drzewem powałowem. Ladą nazywano narzędzie do wydobywania z ziemi pni z korzeniami, względnie przestrzeń po wyciętym lesie, zamienioną na pole orne, lub łąkę. Ze przekształcanie lad i pasiek na grunta orne wymagało wielkiego nakładu pracy, większego nawet niż trzebienie zagajników i zarośli, widać np. z tego, że inwentarz maj. Cia-pin, oddając poddanym na rozróbkę lady i starzyny, nie żąda za to w pierwszym roku zasiewu t. zw. doli, czyli czwartej części urodzaju, natomiast zaznacza, że „ci, co zarośla trzebią, to i w pierwszym roku dać powinni”²⁸).

Wprowadziliśmy tu nowe pojęcie „starzyny". Były to orne grunta z pod lasów, porzucone i na nowo porośnięte, bezgnojny bowiem sposób uprawy rolnej szybko wyjaławiał lady i pasieki, zmuszając do zajmowania coraz to nowych przestrzeni leśnych. Zresztą, w pewnych okresach do powstawania starzyn przyczy-niały się klęski polityczne; w tej mierze mamy bardzo ciekawe świadectwo. Skarżą w roku 1763 Mirscy starostę brasławskiego Hylzena, że ich majątki Zawierzę i Obabje „zdawna w swych granicach niewzruszone ...zostawały, póki w ojczyźnie zupełny zostawał pokój,... za nastąpieniem zaś w W. X. Lit. inkursji,