00401

4

s

beznadziejne piachy. Z całego krajobrazu mimo niski stan kultury rolnej widać, iż jest on tą kulturą zdawna objęty.

Całkiem inne odnosi podróżnik wrażenie, gdy w Drui prze-siada na szeroki tor i przecina wschodnią część powiatu, jadąc linją kolejową Pohost — Szarkowszczyzna, lub jeszcze lepiej— gdy koniem lub pieszo uda się z Jod czy Brasławia na Pohost, Miory, Czeres, ku powiatowi dziśnieńskiemu. Mniejsza, że trafi na coraz bardziej wyraźną płaszczyznę, lecz wciąż będzie odnosił wrażenie, że jest w kraju, gdzie człowiek jeszcze się nie zadomowił, gdzie jeszcze prowadzi walkę z prymitywną przyrodą, orze i zbiera plony z miejsc bardziej dostępnych, omija tereny, zarzucone masą kamieni, obkasza skraje błot i łąk, karczuje resztki lasów i zagajników, niechętnie jednak ustępujących mu drogi i jakby grożących powrotem. Trudno te spostrzeżenia ująć konkretnie, lecz są one aż nadto rzucające się w oczy,—budzące myśli, że tu puszcza o wiele dłużej się zatrzymała, niż na odcinku zachodnim. Nawet ogólny typ wieśniaka jest tu inny, coraz to częstsze i gęstsze brody, pytające lub nieufne spojrzenia, długo odprowadzające zachodniego przybysza. Jest to już wyraźnie „podlejsza¹* część po-wiatu, i rzecz bardzo znamienna, że różnice te zauważono od-dawna. Mamy dokument z ostatnich lat Rzpltej, w którym lustratorzy przeprowadzają linję, dzielącą dwa tereny różnych wartości, szacując niżej „podlejszą część powiatu" brasław-skiego i wyraźnie podając granice: „od rzeki Wołty... po zabrze-ziu... tejże rzeki... ku Widzom do rzeki Drujki,... Drujką w jezioro Drywiata,... przez dobra Niszczę aż do rzeki Dzisny"⁴). Tę klasy- . fikację lustratorów przypieczętowało ustawodawstwo: w roku 1775 wydana została „Ustawa podatku W. X. Lit.”, dzieląca obszary całego W. Księstwa według poszczególnych województw i powiatów na 7 klas: Żmudź płaci 10 zł. od dymu, inne dzielnice, im dalej na wschód, tern mniej, np. wojew. wileńskie

i mińskie po 6 zł., połockie (a więc i wchodząca w jego'skład

• •

dziśnieńszczyzna) po 5, powiaty mozyrski i piński po 4. I otóż powiat brasławski uznano za konieczne w drodze wyjątku podzielić na dwie klasy: płaci on od dymu 8 złotych, oprócz „za-padlejszej”. części powiatu, która „od granicy połockiej wzdłuż ku Widzom na mil kilka, a wszerz ponad rzeką Dzisną płacona będzie po złł. 6” ⁵).

Dla naszego tematu ma to pierwszorzędne znaczenie i znalazło całkowity sprawdzian w danych źródłowych. Mianowicie, ma-