0553

540

STANISŁAW.

XII. 16.

Tomic.¹), Miechowita²) i nagrobek obu książąt³); we wszystkich też bez wyjątku dokumentach, wystawianych przez obu braci, lub o nich wspominających⁴), Stanisław wymieniany jest stale przed Januszem. W dokumencie z r. 1504 ^{5 6}) nazwany jest jeszcze nieletnim (minorennis), Wapowski^B) zaś podaje, że w r. 1516, podczas rozruchu szlachty mazowieckiej przeciw Annie Konradowej, liczył szesnaście lat wieku. Wypadłoby stąd, że urodził się r. 1500. Nagrobek⁷) podaje o nim, że zmarł w 24 roku życia (aetatis suae XXIV); ponieważ zgon Stanisława przypada na dzień 8 sierpnia 1524 r., przeto wynika stąd, że datę urodzin jego zamknąć należy w granicach czasu między 9 sierpnia 1500 a 8 sierpnia 1501 r. W piśmie z 30 czerwca 1501 r.^s) W. Mistrz krzyżacki przesyła Konradowi III życzenia z powodu urodzin syna; rozumiany tu być może tylko Stanisław, gdyż czas wysłania pisma przypada najdokładniej na ustalony co dopiero okres czasu, w którym starszy syn Konrada przyjść mógł na świat, a Janusz III niewątpliwie dopiero później się urodził (XII. 17.). Rzeczone pismo W. Mistrza wysłanem zostało do Konrada z powodu osobnego poselstwa, które doń książę wyprawił, poseł książęcy otrzymał zaś list polecający już pod datą 19 czerwca 1501 r.^!)), i nie można wątpić, że właśnie przez tegoż posła Konrad zawiadomił W. Mistrza o urodzinach syna; dowód w tern, że Stanisław żył już w chwili spisania listu polecającego. Nie sądzę jednak, iżby się urodził na długo przedtem, z natury rzeczy bowiem wynika, że radosny wypadek w rodzinie książęcej tylko jako zdarzenie bardzo niedawne nadawał się za przedmiot do zawiadomienia

0    nim obcego władcy. Urodziny Stanisława przypadają zatem na krótko przed 19 czerwca 1501 r. i odpowiadają zupełnie dacie, ustalonej na podstawie nagrobka; wzmianka Wapowskiego, w myśl której urodziny odnieść należałoby jeszcze do r. 1500, jakkolwiek w granicach czasu, określonego na podstawie nagrobka, dałaby się również pomieścić, zdaje się być nie całkiem dokładną i nie ma też koniecznego powodu przypuszczać, że kronikarz chciał lub mógł wiek Stanisława określić z matematyczną dokładnością; zresztą jest ona do daty rzeczywistej bardzo zbliżoną, liczył bowiem Stanisław^{8 9} w r. 1516 w^rprawdzie nie szesnaście, ale szesnasty rok życia. Trafnie zapiska w⁷ Acta Tomic.^{10 11}) nadmienia, że w roku tym Stanisław miał już legittimos annosⁿ).

Wspomniana co dopiero opieka matki Anny nad obu synami poczęła się od śmierci Konrada III r. 1503 (XII. 8.), w⁷ którymto czasie starszy Stanisław liczył dopiero trzy lata życia. Z najbliższych czasów⁷ potem pochodzą liczne dokumenty, wystawiane przez Annę jako opiekunkę i rejentkę: tak z r. 1504 ¹²), gdzie księżna tytułuje się dux et (jubernatrix, i z lat 1505 i 1506 ^1ES), w⁷ których używa tytułu diu et tutrijc; wreszcie cały szereg innych z lat 1504—1511 ¹⁴), w⁷ których wpraw⁷dzie powyższej tytulatury nie ma, z których jednak wynika, że różne czynności rządowe, nawet większej w⁷agi, załatwiane były przez matkę w zastępstwie nieletnich synów⁷. Niemniej przeto już i w tym okresie pojawiają się dokumenty, wystawiane pod imieniem samych książąt, i to albo w ten sposób, że przynajmniej powołano w⁷ nich konsens lub świadectwo matki, jak w dokumencie z r. 1506 ¹⁵), albo naw⁷et i tej w⁷zmianki zaniedbano, jak w dokumentach z r. 1505 i 1512 ¹ °).

1    w tym w⁷ięc w⁷ypadku trzymano się zasady, przestrzeganej stale od pierwszej połowy w⁷. XV na Mazowszu (XI. 15. 16. XII. 3. 8. 11—13.), że w⁷ czasie małoletności panujących książąt kaneelarya wystawiać może dokumenty pod ich imieniem, niekoniecznie zaś pod imieniem rejentki. Wspomniany poprzednio zbrojny rozruch Mazow⁷szan przeciw księżnie - matce z r. 1516 miał na celu usunięcie trwającej dotąd opieki, która wbrew istniejącym zasadom prawnym przeciągnęła się do czasu, kiedy Stanisław doszedł już do wieku sprawnego (piętnastu lat); wszelako Annie udało się na razie utrzymać jeszcze przy rejencyi aż do r. 1518, w⁷ którym ostatecznie zmuszono ją do ustąpienia¹⁷); z daty, w której opieka ustała, nie można tedy wysnuwać żadnych wniosków

1

Acta Tomic. VIII. 163. — 2) Chroń. Pol. wyd. 2, 374. — 3) Stronczyński, Pomn. Piastów 140.— 4) Kod.

2

dypl. Mazow. nr. 275. 276. 278. 279. 281; Rykaczewski, Invent. 348. 351. 352; Stronczyński, Wzory nr. 74—78. 83—

3

85, Milewski, Herbarz 23 nr. 25, 27 nr. 26, 68 nr. 78, 91 nr. 109, 167 nr. 207, 189 nr. 227, 231 nr. 281, 267 nr. 329, 424

4

nr. 546, 425 nr. 547. — 3) Rykaczewski, Invent. 348. — *>) Script. rer. Pol. II. 145. — 7) Stronczyński, Pomn. Pia

5

stów 140. — ⁸) Caro, Gesch. Pol. V. B. 852 uw. 1. — 9) Ibid. V. B. 851.852 uw. 1. — 1°) Acta Tomic. IV. 7. — H) Ko

6

złowski, Dzieje Mazow. 357, a za nim Caro, Gesch. Pol. V. A. 262 przyjmują, że Stanisław w chwili śmierci ojca liczył trzy

7

lata wieku; Bostel, Ost. księż. mazow., Kwart. Hist. VI. 502 przyjmuje, że mógł się urodzić r. 1500 lub 1501; Pawiński,

8

Osi. księż. mazow.. Aten. IV. 424 daje mu r. 1522 dwudziesty drugi rok życia, co wskazuje, iż odnosi urodziny do r. 1501. —

9

12) Kod. dypl. Mazow. nr. 275; Rykaczewski, Invent. 348. — 13) Stronczyński. Wzory nr. 77. 87; Rykaczewski.

10

Invent. 350. — 14) Ibid. 348. 349. 351; Kod. dypl. Mazow, nr. 278. 279. — 15) Ibid. nr. 281. — 16) Milewski, Herbarz

11

167 nr. 207, 231 nr. 281, 267 nr. 320. — 17) O szczegółach por. Pawiński, Ost. księż. mazow., Aten. 1891 III. 424.