0555

542

JANUSZ III.

XII. 17.

podaje, że zmarł aetałis XXIV (antio). Pytanie, czy należy tu rozumieć ukończony, czy tylko rozpoczęty dwudziesty czwarty rok życia, rozstrzyga okoliczność, iż na tymże samym nagrobku znajduje się szczegół, jako Stanisław zmarł aetatis suae XXIV anno\ w chwili śmierci zaś Stanisław, jak skądinąd wynika, miał dopiero rozpoczęty, nie zaś ukończony dwudziesty czwarty rok życia. Stosując tę samą zasadę obliczenia do Janusza, dochodzimy do wniosku, ze względu na datę jego śmierci, 10 marca 1526 r., że urodził się po 10 marca 1502 r. a przed 10 marca 1503 r. Zapiska w Acta Tomic.^x) podaje, że w czasie rozruchu szlachty mazowieckiej przeciw księżnie - matce r. 1516 miał już wiek sprawny (legittimos cinnos), a więc ukończonych lat piętnaście; dokładnej daty dziennej tego wypadku nie znamy, wszakże do jakiegokolwiek czasu r. 1516 ją odniesiemy, w^Typadłoby stąd, że urodziny Janusza przypadają na rok 1501. Wnioski z obu źródeł wyprowadzone są zatem ze sobą sprzeczne; nie można jednak wątpić, że pierwszeństwo należy przyznać szczegółowi, przekazanemu przed nagrobek, ile że pomnik ten wystawiony został przez siostrę księcia, która o jego wieku najdokładniejszą mogła mieć wiadomość; natomiast autor memorabiliów w Acta Tomic, mógł snadno popełnić omyłkę w obliczeniu, zwłaszcza że omyłka jest całkiem nieznaczną; liczył bowiem Janusz w r. 1516 piętnasty rok życia, był zatera już bardzo bliskim owej granicy wieku, w którym podówczas osiągało się lata sprawne. -Wapowski-’), który o rozruchu z r. 1516 bardzo szczegółowe podaje wiadomości, zaznacza, iż szlachta mazowiecka, dążąc do usunięcia opieki Anny Konradowej, zamierzała osadzić na stolcu książęcym Stanisława; nie wspomina zaś o zamiarze takim co do Janusza, w ezem pośrednio wywód nasz poprzedni popiera; gdyby bowiem Janusz już r. 1516 doszedł był do wieku sprawnego, natenczas i jemu jako dorosłemu byłyby się należały rządy, a przynajmniej współrządy z bratem. Inna zapiska w Acta Tomic.^{1 2 3}) stwierdza, że Konrad III odumarł Janusza jako dziecko w kołysce (in cunabulis); gdyby Janusz przyszedł był na świat już r. 1501, natenczas w chwili śmierci ojca 28 października 1503 r. (XII. 8.) byłby liczył już dwa albo trzeci rok życia; wyrażenie powyższe nie byłoby zatem tak dokładnem i ścisłem, jak niem będzie, jeśli przyjmiemy, że urodziny Janusza przypadają na rok 1502 lub 1503. Owszem, wyrażenie to przemawia za tern, ażeby początkową granicę daty urodzin przesunąć jeszcze dalej, a więc przyjąć, że Janusz urodził się pod koniec r. 1502 albo w początkach 1503⁴).

Sprawę opieki, którą nad nieletnimi synami wykonywała przez dłuższy czas Anna Konradowa, omówiliśmy powyżej {XII. 16.). Tamże okazaliśmy, że ani z daty ukończenia opieki, ani z pojawiających się w tym czasie dokumentów, pod imieniem Stanisława i Janusza wystawianych, nie można wysnuwać jakichkolwiek wniosków o wieku obu książąt.

l’o części już za życia Stanisława wystawia Janusz samoistne dokumenty, tak w r. 1520 i 1524 ⁵). Z czasów po śmierci Stanisława dochowały się w Inwent. areh. krak. regesty dwu dokumentów z r. 1524 i 1525 ^,:), w których Janusz rzekomo miał użyć tytułu senior dm. Tytulatura zgoła nieuzasadniona, nie było bowiem podówczas na Mazowszu jakiegokolwiek innego księcia, tern mniej zaś innego księcia Janusza, wobec którego niniejszy mógłby się był nazwać starszym. Z treści dokumentów wynika, że wystawcą ich był w istocie niniejszy ostatni Piast mazowiecki; nie można tedy przypuścić⁷), iżby zaszła tu omyłka w dacie (1524 i 1525 zam. 1424 i 1425) i jakoby odnieść je można do Janusza I, który w istocie w drugiej połowie życia używał tytułu senior {X. 7. 13.): natomiast przyjąć trzeba, że kompilator Inwent. arch. krak. przez jakąś omyłkę, snąć przez pomieszanie Janusza III z Januszem I, przydał w regestach rzeczoną tytulaturę, mimo iż w dokumentach oryginalnych, które spisywał, nie znajdowała się, ani też znajdować się nie mogła.

Ostatni znany nam dokument Janusza pochodzi z czasu między 26 lutego a 3 marca 1526 r.⁸), już zaś pod dalą 4 marca t. r. spisuje Janusz testament⁹). W liście Piotra Kmity z 23 lipca 1526 r.¹⁰) stwierdzono, że Janusz już nie żyje. Zmarł tedy r. 1526 między 4 marca a 23 lipca. Rok 1526 podaje też jako datę

1

Acta Tomic. IV. 7. — 2) Script. rer. Pol. II. 145. — 3) Acta Tomic. VIII. 163. — 4) Trafnie już Kozłow

2

ski, Dzieje Mazow. 357, a za nim Car o, Gesch. Pol. V. A. 262 przyjmowali, że Janusz w chwili śmierci ojca liczył w przy

3

bliżeniu rok życia. Podobnież Pawiński, Ost. księż. mazow., Aten. 1891 III. 424. który w r. 1522 daje mu dwudziesty rok

4

życia. — 5) Rykaczewski, Invent. 351. 352. — 6) Ibid. 352. — 7) Por. Rykaczewski, ibid. 352 uw. — 8) Ibid. 353.—

5

9) Pawiński, Ost. księż. mazow., Aten. 1891 III. 428. IV. 36. — 10) Acta Tomic. VIII. 107.