Magazyn6

8201

174

APALACHY — APENINY

niu. Dzisiejsze doliny odpowiadają pierwotnym pasmom szczytów, które uległy ioz-płókaniu. Odmienną budową wyróżniają się A. północne, od Nowego Jorku począwszy na płn.-wschód. Są one przez głębokie doliny, powstałe z uskoków, rozczłonkowane na oddzielne masywy: Adirondacks na zachód od górnego Hudsonu, Góry Zielone między rzekami Hudson a Connecticut, Góry Białe na wschód od górnego Connecticut. Dalej na wschód i północ A. przechodzą w szeroką wyżynę, przypierającą do Atlantyku; stąd skalistość i stromość wybrzeży Nowej Anglji, ale też ubóstwo jej gleby. Pokryte puszczą tysiącoletnią, A. w okresie kolonizacji działały jako zapora; tam jednak, gdzie w tej zaporze doliny Hudsonu i jego zachodniego dopływu Mo hawk tworzyły naturalną przerwę, powstał Nowy Jork. Niemniej A. stanowiły linję obronną najpierw przeciw Irokezom, później przeciw Francuzom, wkońcu przeciw nadciągającej z Kanady armji angielskiej (bitwa pod Saratogą). W okresie niepodległości A. południowe stały się ważne przez to, że w dolinach wysokich a chłodnych, między ich pasmami, rozwinął się inny typ osadnictwa, niż na gorących równinach na wschód i zachód od nich. Te równiny stały się podłożem plantatorstwa, opartego o pracę murzynów-niewolników; w górach osiedli drobni rolnicy biali, uprawiający ziemię własnoręcznie. Podczas wojny secesyjnej ci biali górale stanęli po stronie rządu, wzdłuż ich dolin armja rządowa posunęła się daleko na południe i zaszła armji plan-tatorów-secesj onistów na tyły, co rozstrzygnęło walkę. W ciągu ostatnich stu lat A. środkowe i południowe stały się ważne przez swoje bogactwa mineralne. Zaopatrywały kilka pokoleń Amerykan w złoto, miedź i mangan; obecnie jeszcze dostarczają cynku i żelaza. Dostarczyły w przeszłości olbrzymich mas nafty; dziś jeszcze kopalnie nie są wyczerpane. Przedewszystkiem zaś A. są niesłychanie bogate w węgiel kamienny oraz antracyt. Stąd potężny rozwój metalurgji (miasto Pittsburgh w Pen-sylwanji, miasto Birmingham w Alabamie). Dzięki kopalniom węgla w A. mogło górnictwo amerykańskie w czasie wojny światowej odbierać rynki górnictwu angielskiemu. A. północne nie zawierają węgla ani ropy, a w kruszce są ubogie; jednakże stan Yermont (t. zn. kraj Zielonych Gór) odznacza się produkcją marmuru, granitu i azbestu.

Literatura: Deckert: Nordameńka, Leipzig und Wien 1904. — Dubois et KergomanU Gćographie łconomigue, 4e ćd._y Parts 1934. — M. Eju leiru The State$man*8 Year-book, London 1934. — John Mc Fariane: Economic Geography, London 1927. — Ratzel: Die Vereinigtm Staaten von Nord-Amerika. Bd. Miinchen 1878_ Bd. II._t MUnchen 1893. — Reclus: Nouv. głogr. univ._t vol. XVI.. Parts 1892.

Władysław Gumplowicz.

Apeniny.

Górotwór długości i 500 km, o szerokości nie przekraczającej 100 km — wypełnia półwysep apeniński. Ku wschodowi stoki łagodniej nachylone, ku zachodowi spadki gwałtowne, co pozostaje w związku z tektoniką i budową petrograficzną. A. wschodnie, zbudowane z wapieni i piaskowców pokrytych glinami, przypominają żywo pod względem krajobrazowym Karpaty. Zjawisko zsuwów ziemnych (frane) należy do częstych. Pas wewnętrzny (zach.) zachował się jedynie szczątkowo (wyżyna To-skanji, wzniesienia sycylijskie) po zapadnięciu strefy krystalicznej. Charakterystyczne obniżenia i niziny, wsuwające się w A. względnie położone u ich stóp, są niewy-gasającemi ogniskami malarji. Zaawansowane wylesienie potęguje katastrofy powodziowe, tern groźniejsze, że wahania opadów poruszają się w szerokich granicach. Nie przechodzi to bez skutków dla wodostanów rzek. — A. północny sięga do zat. Trabazia i zachował wyraźne ślady zlodniema. Rozpada się na A. E t r u s k i (M. Cimone 2165 m) i Liguryjski, u którego stóp leży Riviera, W Alpach Apuańskich (1 946) dobywa się szlachetne rodzaje marmuru. A. środkowy dzielą na Umbryjski (M. Vettore 2 478 m) i Abruzze (Gran Sasso dTtalia 2291). Jest to najdziksza część łańcucha, o charakterze krasowym, nader trudna dla udostępnienia komunikacyjnego. A. południowy, silnie potrzaskany, nie wykazuje zewnętrznie pasmowości. Jest mniej zwarty o dostępniejszych dolinach. Niemniej w okolicach Neapolu przekracza 2000 m. Zarówno z punktu widzenia orograficznego jak i gospodarczego duże znaczenie posiada Subapenin, — jako strefa pagórkowata, — o odrębnej budowie geologicznej, przytykająca od zachodu do łańcucha A. W ży-