Magazyn6
8201

274

BANKI

czeństw. Praktycznym sposobem, zapewniającym wymienialność biletów przy elastycznym ich obiegu, jest zobowiązanie banku do utr_3 mywania pokrycia kruszcowego w odpowiednim stosunku procentowym do obiegu biletów.

Obowiązujące w europejskich bankach emisyjnych zasady ograniczenia emisji i pokrycia biletów zestawione są w tablicy (p. str. 276); można je ująć w następujące grupy:

1.    System kontyngentowy, angielski, omówiony powyżej, który dozwala na pewną sumę emisji niepokrytej, a dla pozostałej emisji wymaga pokrycia w 100%. System angielski jest obecnie naśladowany w Europie jedynie w Norwegji i Finlandji.

2.    Określenie maksymalnej sumy biletów jaką bankowi wogóle wolno emitować (t. zw. kontyngent bezwzględny). System ten stosowany dawniej w kilku krajach, obowiązywał Bank Francuski od 1848 r. do 1928 r. (z przerwą od 1850 do 1870). Statut Banku Francuskiego postanawiał ogólnikowo, że zapas kruszcu powinien umożliwić w każdej chwili wymianę biletów na kruszec, ustalając maksymalną kwotę emisji biletów (t. zw. plafon) w r. 1848 na 350 milj. franków. Kwota ta była wielokrotnie powiększana — ostatni raz w r. I9²5 — do 58,5 mil jardów franków. Gdy ilość biletów będących w obiegu zbliżała się do granicy ustawowo określonej, wydawano ustawę, przesuwającą tę granicę. Działo się tak zarówno w czasach pokojowego rozwoju, jak i — w zwiększonych rozmiarach — w czasie wojen, a więc w latach 1870/71 i 1914/18.

3.    Ustalenie procentowego pokrycia banknotów przez zapas kruszcu. System ten jest spotykany najczęściej; odpowiada najbardziej wymogom teorji bankowej; zabezpiecza w dostatecznym stopniu wymienialność biletów (gdyż opiera się na doświadczeniu, że w prahtyct nie może nigdy zajść sytuacja, aby jednocześnie większa część banknotów będących w obiegu została nagle bankowi przedstawiona do wymiany), z drugiej zaś strony zapewnia emisji dostateczną elastyczność, t. j. zezwala na jej rozszerzenie lub zmniejszenie, w zależności od potrzeb 1 ynku pieniężnego.

Wysokość minimalnego pokrycia kruszcowego przyjęta jest zwykle na poziomie od 3°% do 40%. Niższe normy (do 20%) mają niektóre banki założone po wojnie, przyczem statuty .ch ustalają w kilku wypad-) kach (np. w Aust. ji, Węgrzech) stopniowe podwyższanie minimalnych norm co parę lat.

Statuty niektórych banków uważają minimalne normy pokrycia za nieprzekraczalne, inne — przewidują pewną elastyczność tych przepisów, upoważniając władze rządowe do obniżania minimalnych norm, lub nakładając na bank w razie spadku rezerw poniżej wymagań statutowych specjalny „podatek emisyjny", który rośnie progresywnie w miarę spadania pokrycia kruszcowego. Podatek ten stanowić ma hamulec przed nadmiernym wzrostem obiegu. Podobną rolę spełniają przepisy określające wysoką — często progresywną — „karną" stopę dyskontową banku biletowego w razie zejścia pokrycia niżej min.mum statutowego. Przepisy tego rodzaju musiały być w niektórych krajach w okresie kryzysu zawieszone, np. w Niemczech, gdzie pokrycie spadło w 1935 r. do niespełna 3%.

4.    System mieszany, stosowany jedynie w Banku Szwedzkim, który przyjął wprawdzie system kontyngentu emisji niepokrytej, ale do pozostałej części emisji stosuje zasady pokrycia procentowego.

5.    System drabinkowy, który polega na tern, że zależnie od sumy emisji biletów wymaga się różnego — progresywnie rosnącego — pokrycia kruszcowego, np. 50% od obiegu biletów poniżej 100 miljonów, 75% od obiegu biletów od 100—150 milj. i 100% od kwoty w obiegu powyżej 150 milj. System ten był stosowany w Banku Holenderskim w latach 1849—1863. Obecnie z krajów europejskich obowiązuje jedynie na Łotwie i w Hiszpanji.

Niektóre — zwłaszcza nowsze — statuty banków biletowych wymagają pokrycia nietylko dla biletów w obiegu, ale także dla natychmiast płatnych zobowiązań. Wymaganie to opiera się na doświadczeniu, że w praktyce nie istnieje różnica pomiędzy biletami a pozostałemi zobowiązaniami banku płatnemi a vista, gdyż posiadacze natychmiast płatnych zobowiązań banku (np. właściciele rachunków żyrowych) mogą je w każdej chwili zamienić na bilety, a bilety przedstawić do wymiany na kruszec. Ponadto doświadczenie uczy, że ogólna suma biletów łącznie z innęmi na⁺ych miast płatnemi zobowiązaniami banku ulega mniejszym wahaniom niż poszczególne jej elementy oddzielnie. Pochodzi to stąd, że obieg biletów wzrasta regularnie w pew-