Magazyn6
5801

550

BUDOWLE ROLNICZE

2) urządzenia podziemne i poziemne (gnojownie, mosty, studnie, twarde nawierzchnie podwórza i dróg, ogrodzenia). B. r. służą do zabezpieczenia ludzi, zwierząt, maszyn i narzędzi oraz zapasów od różnego rodzaju szkód (chorób, niepogody, zimna, kradzieży). B. r. nie przynoszą bezpośredniego dochodu (wyjątkowo przez wynajem), choć są nieodzowne do zagospodarowania ziemi. To też kapitał budowlany powinien być możliwie ograniczony, należy wznosić tylko niezbędne b. r. i przy tern jak najtaniej. Podobne ograniczenie się posiada mniejsze znaczenie w gospodarstwach małorolnych,

0    ile budowę wykonywa się z własnych tanich surowców (słoma, glina, niekiedy drzewo), posługując się wyłącznie własne-mi (rodzinnemi) siłami roboczemi. W warsztatach wielkorolnych użycie niektórych maszyn pozwala na zoszczędzenie b. r. (np. młocamia parowa, o ile młocka w polu

1    natychmiastowa sprzedaż i odstawa ziarna, słoma — w stertach; suszenie ziarna, które można sypać wówczas bardzo wysoko; prasy do siana i słomy). W gospodai-stwie wiejskiem uważa się b. r. (jak i ziemię) za czynnik dany, który należy wyzyskać możliwie najkorzystniej. B. r. zalicza się do kapitału nieruchomego wraz z ziemią, gdyż są one trwale z nią związane, razem z nią sprzedawane i wydzierżawiane, razem z ziemią również stanowią podstawę kredytu hipotecznego. Od ziemi różnią się stop-niowem zużywaniem się, nadto można je rozebrać i przenieść, czyli nie są w tym samym stopniu nieruchome co ziemia.

Materjał b. r. powinien być możliwie tani. W surowym klimacie masywniejsze powinny być domy mieszkalne i b. r. dla inwentarza żywego. Lepsze zabezpieczenie od ognia powinny posiadać b. r. stojące w pobliżu siebie, szczególnie we wsiach-ulicówkach i t. p. W Polsce b. r. wiejskie wznosi się z drzewa (przeważnie), kamienia, cegły, gliny (t. zw. lepianki lub chaty glinobitne), z ryglówki czyli muru pruskiego i z cementu. Procent b. r. murowanych dochodzi do 100% w woj. zachodnich; wynosi 13 do 25% w woj. warszawskiem, kieleckiem, łódzkiem i stanisławowskiem; ok. 7% w woj. lubelskiem, krakowskiem i lwow-skiem; w wojew. północno-wschodnich i wschodnich procent b. r. murowanych jest znikomy. Z punktu widzenia higje-ny ludzi a nawet zwierząt, b. r. we wsi naszej bardzo często nie odpowiadają elementarnym wymaganiom, nie mówiąc już o wygodzie lub estetyce. Dotyczy to prze-dewszystkiem domów mieszkalnych (np. kuchnia razem z komorą lub kurne chaty, spotykane jeszcze na wschodzie i południu Polski; polepa zamiast podłogi; brak otwierających się okien i wogóle wentylacji; wilgoć i grzyb; nierzadko niemożność ogrzania izb mieszkalnych w zimie i t. d.). B. r. dla inwentarza aż nazbyt często są za ciasne, ciemne i źle utrzymane. Należy podnieść jeszcze zaniedbanie studni, przeważnie otwartych i stanowiących minimalny procent ogólnego kosztu b. r., oraz prawie powszechny brak urządzeń asenizacyjnych.

Szacowanie b. r. wiejskich następuje na podstawie: 1) rzeczywistego kosztu budowy (choć koszt taki rzadko bywa znany); 2) bieżącego kosztu budowy (t. j. kosztu odbudowy, reprodukcji); 3) szacunku ogniowego. Szacunek według kosztu kupna lub wartości dochodowej nie ma zastosowania w rolnictwie. Koszty b. r. stanowią: 1) oprocentowanie umieszczonego w nich kapitału; 2) umorzenie (amortyzacja), wahające się przeważnie w granicach 0,5 do i,5% wartości nowej (pierwotnej) b. r. zależnie od masywności b. r., wyjątkowo dochodzące do 2—5% (np. budynki z gliny). Właściwie powinno się amortyzować zasobna poszczególne części b. r., w praktyce jednak chyba wyjątkowo można się z tern spotkać. 3) Naprawa, wynosząca naogół ok. 0,5—1,5% wartości nowej b. r., tem wyższa im starszy budynek. Kapitalne remonty zalicza się w rachunkowości rolniczej nie do kosztu naprawy, lecz do kapitału. 4) Ubezpieczenie.

B. r. wraz z podwórzem stanowią ośrodek gospodarczy (zwany obejściem, zagrodą, folwarkiem). Miejsce pod ów ośrodek powinno być łatwo dostępne, suche, zabezpieczone od powodzi, posiadać dostateczną ilość wody do picia i użytkowej. Położenie ośrodka w stosunku do pól powinno być możliwie centralne (najlepsze wyzyskanie sił roboczych, najmniejsze straty przy dojściu i przejazdach, t. j. przy t. z w. „transporcie wewnętrznym"). Ze wzrostem powierzchni gospodarstwa, począwszy od pewnej granicy (kilkuset ha), jeden ośrodek nie wystarcza, wskutek czego w odleglejszych punktach wznosi się stajnie, obory, owczarnie, stodoły, szopy — lub przy większej jeszcze rozległości albo przy złej kon-