Magazyn6
5901

651

CHINY

ny opór atakom odradzającej się politycznie północy. Na początku XVII wieku mandżurski książę Nurhaci połączy! pod swoją władzą Mandżurję i Mongolję i zupełnie wyzwolił się z pod opieki Ch. W roku 1644 dynastja Ming została obalona przez jednego z buntowników i jej stronnicy zwrócili się o pomoc do Mandżurów. Wojska mandżurskie wkroczyły do Ch. i z łatwością zlikwidowały uzurpatora, ale po zdobyciu Pekinu już nie zgodziły się na jego opuszczenie i ogłosiły swojego nieletniego cesarza założycielem nowej dynastji Cing (1644— 191¹). Ostateczny podbój olbrzymiego państwa został wkrótce dokonany, z jednej strony dzięki niezgodzie panującej wśród Chińczyków, z drugiej — dzięki doskonałej organizacji wojennej Mandżurów, stworzonej jeszcze pizez Nurhaci.

2. Rządy dynastji mandżurskiej. Pierwsze sto kilkadziesiąt lat panowania dynastji Cing były okresem jej najwyższej potęgi. Władze mandżurskie mocną ręką trzymały Ch., a obawiając się liczebnej przewagi Chińczyków oraz wyższości ich kultury, starały się drogą surowych zarządzeń zachować odrębność narodową Mandżurów, ich wojowniczego ducha i prostotę obyczajów. Zarządzenia te jednak na dłuższą metę okazały się nieskuteczne. Kultura i cywilizacja Ch. stopniowo podbijały zaborców i jeden z pierwszych uległ im sam dwór cesarski. Było to pierwszym krokiem do upadku dynastji. Decydujący zaś cios jej potędze został zadany przez państwa zachodnie. Poszczególni cudzoziemcy docierali do Ch. jeszcze za dynastyj Juan i Ming, a Portugalczycy od 1515 roku osiedlili się na vysep.~e Macao koło Kantonu, którą zachowali dotąd. Za pierwszych cesarzy mandżurskich misjonarze zachodni byli dobrze widziani przy dworze i niektórzy z nich zajmowali nawet wysokie stanowiska w chińskiej służbie. (Schall, Verbiest). Z biegiem czasu do Kantonu zaczęli przybywać kupcy cudzoziemscy, po Portugalczykach Holendrzy, następnie Anglicy i Francuzi. Nie puszczano ich w głąb kraju, ale pozwolono handlować w Kantonie. Na tle tego handlu, w związku z import* m przez Anglików zakazanego w Ch. opium, wynikła pierwsza wojna angielsko-chińska (1840—1842), zakończona porażką Ch. i przymusowem otwarciem dla handlu zagranicznego szeregu południowych portów, (oprócz Kantonu, Amoy, Fu-dżou,

Ning-bo . Szanghaju) oraz ustąpieniem An-glji wysepki Hong-kongu. Potem nastąpiły inne wojny, (z Anglją i Francją 1856—60, z Francją o Tonkin 1855 i z Japonją o Koreę 1894—5) również dla Ch. niepomyślne, a w międzyczasie straszne powstanie reli-gijno-politycznej sekty Taj-Ping (1847— 1864), prowadzone pod hasłem usunięcia Mandżurów i z największą trudnością stłumione, ostatecznie podkopało potęgę dynastji. Państwa zachodnie zmusiły Ch. do zawarcia szeregu t. zw. nierównych umów, przynoszących im znaczne korzyści handlowe i zapewniających eksterytorjalne prawa ich obywatelom, oraz otrzymały w otwartych portach koncesje terytorjalne. W roku 1900 wybuchło t. z w. powstanie bokserskie, jako ostatnia próba dogorywającej dynastji skierowania nienawiści mas ludności przeciwko cudzoziemcom. Zostało ono jednak krwawo stłumione przez koalicję państw zachodnich, a Ch. zobowiązały się do wypłacenia ogromnej kontrybucji. Po tej klęsce ruch antymandżurski wzrósł jeszcze bardziej i spóźnione próby reform nie mogły już powstrzymać wybuchu ogólnego niezadowolenia. W roku 1911, kiedy tron zajmował siedmioletni chłopiec pod opieką ojca i cesarzowej-wdowy, na południu wybuchła rewolucja, kierowana przez liberalnie nastrojonych oficerów oraz garstkę mniej lub więcej zeuropeizowanych wychowanków cudzoziemskich uniwersytetów, na czele z nieubłaganym wrogiem dynastji, dr. Sun Yat-senem. Wśród Mandżurów w tej krytycznej chwili nie znalazł się człowiek, który mógłby skupić dookoła siebie stronników dynastji, funkcje więc te cesarzowa powierzyła Chińczykowi, staremu generałowi Juan Szikai’owi, b. pomocnikowi i następcy znakomitego Li Hung-dżanga. Znalazłszy się na czele znacznych sił zbrojnych, wszedł on w porozumienie z dr. Sunem, wówczas już obranym prezydentem Ch. Południowych i zmusił cesarzową do podpisania aktu abdykacji dynastji. Dr. Sun, w imię zachowania jedności państwa, zrezygnował z prezydentury i całe Chiny w roku 1912 zostały ogłoszone republiką, z prezydentem Juan Szi-kai’em na czele.

3. Pierwsze lata republiki. Stary generał potrafił w ciągu kilku pierwszych lat utrzymać porządek w kraju, ale zachowanie zdobyczy rewolucji wcale nie wchodziło w jego plany. Wkrótce też poróżnił się z dr. Sunfm i ze stworzoną przezeń partją