Magazyn6
5801

650

CHINY

Pierwszy zawiązek państwa utworzył się, jak przypuszczają, dwa tysiące zgórą lat przed naszą erą, w dolnej części doliny rzeki Wej, jednego z dopływów największej arte-rji wodnej Ch. północnych — Żółtej Rzeki (Huang-ho). Starożytne kroniki chińskie, odnoszące się z wielkim pietyzmem do przeszłości swojego kraju, podają długi szereg imion pierwszych cesarzy nad brzegami Huang-ho, lecz ostatnie odkrycia archeologiczne stwierdziły istnienie tylko niewielu z pośród nich, w dodatku względnie późniejszych. Historję Chin można więc uważać za zupełnie wiarogodną dopiero od ósmego wieku przed N. Ch. Okres ten zastaje Chiny pod nominalną władzą dynastji Dżou (trzeciej w/g kronik chińskich). Państwo, którego granice obejmowały północną i środkową część kraju i dochodziły na południu do rzeki Jang-dzy, składało się wówczas ze znacznej ilości większych i mniejszych dzielnic, de facto niezależnych od dynasiji i prowadzących ze sobą nieustanne wojny. Właśnie te zamieszki wewnętrzne i wynikające stąd zepsucie obyczajów powołały do życia dwie wielkie doktryny filozoficzno-religijne — daoizm i konfucjanizm, które wywarły decydujący wpływ na późniejszy rozwój chińskiej kultury. Rzekomy twórca daoizmu, filozof Lao-dzy, postać nawpół mityczna, żył rzekomo na początku szóstego wieku przed N. Chr., Konfucjusz zaś (Kung Fu-dzy) — o kilkadziesiąt lat później (551—479). W roku 249 przed N. Ch. upadła dynastja Dżou i nastąpiło zjednoczenie Ch. pod berłem założyciela nowej dynastji Cin (249—206) — cesarza Szi Huang-di, który ponadto zawojował Ch. południowe, część Indo-Chin i Koreę. Jemu też przypisują zakończenie budowy Wielkiego Muru, mającego chronić państwo od napadów północnych plemion koczowniczych. Był on niewątpliwie pierwszym rzeczywistym twórcą państwa chińskiego, którego potęgę ugruntował nietylko dzięki podbojom, ale i przy pomocy doniosłych wewnętrznych reform. Tak np. w dokonanym przezeń podziale Ch. na prowincje, do czasów obecnych zaszły tylko nieznaczne zmiany. Dzieło jego w dalszym ciągu prowadziła następna dynastja Han (206 przed Chr. — 220 po Chr.), której panowanie zaznaczyło się nadzwyczajnym rozkwitem literatury i sztuki. W tym okresie po raz pierwszy kultura i cywilizacja Ch. (zwłaszcza konfucjanizm) zaczęły przenikać do państw ościennych i przez Koreę dostały się do Japonji. W II wieku przed Chr. z Tybetu dochodzi do Ch. zniekształcony buddyzm, który, stopniowo szerząc się w całym kraju i przechodząc różne koleje losu, wkońcu podzielił z daoizmem wpływy na masy chińskie.

Po roku 220 naszej ery państwo znowu rozpada się na części i w ciągu trzystu kilkudziesięciu lat trwają nieustanne walki

0    władzę, wśród których wyróżnia się okres San Guo (Trzech Państw), obfitujący w bohaterskie czyny, uwiecznione w ulubionych chińskich sztukach scenicznych. Nowy okres potęgi przeżywają Ch. zjednoczone pod berłem dynastji Tang (618—908). Znowu następuje rozkwit literatury (zwłaszcza poezji) i sztuki (malarstwa i rzeźby) i nowa fala chińskich wpływów dochodzi do Korei i Japonji. Koniec dynastji jak zwykle nastąpił wskutek wewnętrznych zamieszek, ale od tego czasu w grze politycznej o losy Ch. zaczynają brać coraz większy udział plemiona północnych nomadów. W roku 950 dynastja Sung raz jeszcze jednoczy Ch., ale już z wyjątkiem znacznej części dawnych posiadłości północnych, opanowanych przez szczepy pochodzenia mongolskiego, mandżurskiego i tanguckiego. Pod ich naciskiem granice posiadłości Sungów coraz dalej odsuwają się ku południowi, aż wreszcie w XIII wieku wielkie państwo mongolskie, stworzone przez Czyngiz-chana, zadaje, pod berłem jego wnuka Hubilaja, ostateczny cios chińskiej dynastji i jednoczy cały kraj pod władzą swojej dynastji Juan (1279—1368). Państwo Hubilaja, poza Chinami, obejmowało Mongolję, Mandżurję, Koreę, posiadłości w Azji Środkowej, Indo-Chiny i Birmę. Siani płacił mu daninę, wyspy Sundzkie również były przez jakiś czas w sferze jego wpływów, a flota mongolska docierała do Cejlonu i Indyj południowych. Zawiodła tylko trzykrotna wyprawa na podbój Japonji. Po śmierci Hubilaja dynastja szybko chyli się ku upadkowi, aż wreszcie zmiata ją powstanie narodowe, którego przywódca, po wygnaniu Mongołów, zakłada własną dynastję Ming (1368—1644). Długi okres panowania tej dynastji przedstawia się naogół dosyć bezbarwnie. Z wyjątkiem rządów założyciela

1    jego następcy, zaznaczonych nowemi podbojami i przywróceniem porządku w kraju, cesarze Ming prowadzili nieustanną walkę z wewnętrznemi zamieszkami i stawili bier-