Magazyn6C101

427

GÓRNICTWO I HUTNICTWO

danych oceanografji, przedstawia się jak następuje:

Nazwa	Powierzchnia kilometrów kwadrato wych	Objętość kilometrów sześciennych
Atlantyk .... Indyjski Ocean . . Pacyfik.....	82 441 500 73 442 7°° 165 240 200	323 613 000 291 O3O OOO 7°7 555 ^000
Razem oceany .	321 130 400	1322198 000
Wszystkie inne morza..... (w tem morze Bałtyckie) ....	39 928 800 (422 300)	48 125 OOO (23 OOO)
Razem . . .	361 059 200	I 37° 3^23 ^000

Wagowo zawartość soli kuchennej (NaCl) w wodzie morskiej wynosi przeciętnie 2,7313%, objętościowo przeto, przyjmując ciężar właściwy soli = 2,167, sól w wodzie morskiej stanowi

Wynika przeto, że w wodach wszystkich oceanów i mórz znajduje się

i WSJliSSSLX h^₌ ,7266069 kilom.

IOO

sześciennych soli kuchennej (NaCl). Dla uzmysłowienia ogromu tej masy należy zaznaczyć, że jest ona w 12*^ razy większa od lądów całego kontynentu Europy, jakie znajdują się ponad poziomem morza.

W ciągu długiego życia globu ziemskiego niejednokrotnie istniały warunki, przy których na pewnych częściach mórz wyparowywanie wody morskiej przeważało nad zasilaniem wodą rzeczną. W klimacie gorącym i suchym skutkiem tego zasoby wody zmniejszały się, pozostawiając rozpuszczone w niej domieszki. Zjawisko tworzenia skał, powstających wskutek wyparowywania wód słonych, można obserwować i w dzisiejszych czasach, w okolicach morza Kaspijskiego, w Persji, w Afryce, w Chili i t. d. W Europie są dwa spore słone jeziora Elton i Baskunczak, które bliskie są wyschnięcia. Zatoka Kara Bugaz morza Kaspijskiego ma wodę daleko bardziej słoną niż samo morze. Gdyby nie ciągły dopływ świeżej wody z morza Kaspijskiego, Kara Bugaz w niedalekiej przyszłości wyschłaby, a na jej miejscu utworzyłyby się osady solne. Badania nad krystalizacją roztworów wodnych wykazały, że najpierw osadzają się sole najtrudniej rozpjuszczalne (gipsy), następnie idzie wytrącanie soli kuchennej (NaCl), a już pod sam koniec z pozostałych ługów osadzają się sole potasowe, jako najłatwiej rozpuszczalne w wodzie.

Stosunki p>aragenezy złoża solnego występują najtypowiej w złożu stassfurckiem pod Magdeburgiem. Najniżej leżące pokłady w tem złożu składają się z naprzemian-ległych cieniutkich warstw anhydrytu (CaS0₄), wskazującego na okresowe narastanie złoża, i grubszych warstw soli jadalnej (NaCl). Na tych pokładach zalegają warstwy soli jadalnej i polihalitu (2CaSO -MgS0₄ • K_sSO, - 2HjO). Powyżej spoczywają znów naprzemianległe pokłady soli jadalnej i kizerytu (MgS0₄ • H_a0), przyczem sól jadalna co do ilości przeważa. W najwyższym piętrze złoża sól ustępuje miejsca stopniowo karnalitowi (KC1 • MgCl, ■ 6H,0). Nie we wszystkich jednak złożach solnych zachowały się osady magnezowo-potasowe, znajdujące się w górnych warstwach złoża w Stassfurcie. Brak ich np. zup>ełnie w Wieliczce. Objaśnia się to tem, że sole potasowe, jako najłatwiej rozpuszczalne, pozostawały w ługach podczas długiego okresu tworzenia się złóż soli kuchennej. Ługi te mogły nie dojść do takiej koncentracji, lub też mogły nie posiadać odpowiedniej temperatury (40—8o°C), aby z nich zaczęły strącać się sole potasowe. Niejednokrotnie już strącone sole potasowe mogły znów pod wpływem zmian w klimacie rozpuścić się w wodach deszczowych lub podskórnych ziemi i spłynąć z niemi. Tylko szczelne przykrycie tych soli pokładem nierozpuszczalnych iłów lub glin zdołało je gdzieniegdzie zachować. Wynika z tego, że wszędzie gdzie są złoża soli potasowych znajdujemy jednocześnie i warstwy soli kuchennej. Nie we wszystkich jednak złożach soli jadalnej można spotkać warstwice soli potasowych. Należy zauważyć, że wysychanie odciętych od morza wód nie wszędzie odbyło się tak spokojnie jak w Stassfurcie. Często, wskutek być może zmiany klimatu, wysychające zatoki były zalewane wodą deszczową spływającą z lądów. Również często, czy to na skutek przerwania się mie-rzeji oddzielającej zatokę od otwartego morza, czy też na skutek ruchów tektonicznych, obszar w którym zaczęło się wypadanie soli był zalewany na nowo wodą z otwartego morza. Proces osadzania się w tych wypadkach, rzecz oczywista, przerywał się.