Magazyn6G401

470

GÓRNICTWO I HUTNICTWO

morskie i stopniowo się na niem gromadziły. W obszarach bliższych lądu, w morzach płytkich i zatokach, ta materja organiczna została szybko przykryta materjałem nieorganicznym (żwir, piasek), niesionym w wielkich ilościach do mórz przez rzeki i w ten sposób uchroniona przed rozkładem. Takie potężne osady piasku (szlamu) kontynentalnego stwarzały, z punktu widzenia tej teorji, we wszystkich epokach historji ziemi odpowiednie warunki dla powstania minerałów bitumicznych. Zgodnie z tą teorją rzeczywiście większe obszarp ropne znajdują się w miejscach dawnych mórz płytkich, zatok i śródlądowych basenów wodnych: np. rumuńskie pokłady ropne ulokowały się głównie na odnodze płytkiej morza Czarnego, rosyjskie (Baku) na odnodze morza Kaspijskiego i t. d.

Szczelnie przykryta osadem szlamu masa organiczna uległa z biegiem czasu dalszym zmianom. Substancja roślinna nie gniła, lecz zamieniała się stopniowo w torf, węgiel brunatny, węgiel kamienny i antracyt, substancja zaś zwierzęca obfitująca w tłuszcze przechodziła proces t. zw. bitumizacji i zamieniała się stopniowo w gaz ziemny i ropę naftową.

Przebieg tych procesów nie jest oczywiście dokładnie znany, ale odpowiednie doświadczenia laboratoryjne (Engler) z tłuszczami zwierzęcemi (destylacja przy ciśnieniu ok. 25 atm. i temp. ok 400°) potwierdzają możliwość takich procesów zamiany substancji organicznej w węglowodory (ropę) w głębi ziemi.

Istnieją inne teorje pochodzenia ropy nieorganiczne), np. teorja prof. Mendele-jewa (działanie wody i C0₂ na karbidy żelaza powstałe w głębi skorupy ziemskiej), teorja Moissan’a (wulkaniczna, szuka związku ropy z wulkanizmem, reakcją wody na karbidy wapnia i glinu) i inne. feorje te jednak, chociaż częściowo oparte na doświadczeniach laboratoryjnych, nie mają, zdaniem prof. Bohdanowicza, uzasadnienia w geologicznych warunkach złóż ropnych.

Minerały bitumiczne dzielą się na: 1) stałe (wosk ziemny czyli ozokeryt, asfalt naturalny), 2) płynne (ropy naftowe) i 3) lotne (gazy ziemne naftowe). Materjały te są stosunkowo często spotykane, zwłaszcza ropy i gazy ziemne, rzadziej spotyka się asfalt naturalny, a najmniej pospolity jest wosk ziemny.

Klasyfikacja rop naftowych opiera się zasadniczo na zawartości asfaltu. Najbardziej używany jest podział rop na asfaltowe i parafinowe, lecz różnica składu tych rodzajów rop nie jest ścisła. Np. zawartość smaru w ropie nie jest zupełnie zależna od tych typów rop: ropy asfaltowe w Meksyku są zwykle mało smarne, a ropy asfaltowe z Bibi-Ejbat (Baku) i Groźnego (Półn. Kaukaz) obfitują w smary. Trudności klasyfikacji rop powiększają się jeszcze z tego względu, że skład chemiczny jest częstokroć zmienny nawet w jednym i tym samym poziomie tego samego złoza. Trudno jest również oprzeć klasyfikację rop na wysokości ciężaru gatunkowego, albowiem np. w Borysławiu często obserwowano, że ropa z zasadniczego poziomu (piaskowiec bory-sławski) wykazuje zmniejszający się ciężar gatunkowy z głębokością, natomiast znane są i wypadki odwrotne. Niewątpliwie jednakże główne cechy rop ulegają zmianom zależnie od niektórych czynników¹: np. ad-sorbcji (powoduje obniżenie ciężaru gatunkowego ku górze), lotności (zwiększanie się ciężaru gatunkowego bliżej powierzchni ziemi), stosunków w^rodnych w złożu i t. p.

Można oprzeć podział rop na ich wartości opałowej (cieplnej), mającej znaczenie przy użyciu rop na opał. Nie należy ona jednak ściśle od składu chemicznego rop, co teoretycznie musiałoby mieć miejsce.

Wartość opałowa niektórych rop wynosi (w kalor.):

Rosyjska (Baku)......od 10800—11 700

Amerykańska (Pensylwanja) .    9 9°o—10700

„    (Kalifornja) . . „ 10300—10700

(Texas)...... 8    500—11 000

Polska (przeć.).........10    000—10300,

a więc jest znacznie większa od wartości opałowej węgla kamiennego (7 500—8000).

Podobnie jak ropy naftowe, gazy ziemne naftowe (nie wulkaniczne lub błotne) są mieszaniną węglowodorów, lecz lekkich (metan, etan, rzadziej butan i propan). Głównym składnikiem gazów ziemnych jest metan, stanowiący zwykle powyżej 80% składu. Stosownie do zawartości cięższych lub lżejszych węglowodorów gazy ziemne dzielą się zwykle na „suche" (zawierające metan i etan) i „mokre" (zawierające cięższe węglowodory). W gazach mokrych przez kompresję, rozpuszczanie lub adsorbcję węglem aktywnym można skondensować cięż-