Magazyn6
6901

661

CHORWACJA

wają się z Serbami. W 1905 r. powstaje „koalicja serbsko-chorwacka“, która odnosi niebawem zwycięstwo wyborcze i odtąd stanowi największe ugrupowanie w sejmie Ch. Porozumienie chorwacko-serbskie było źle widziane zarówno w Wiedniu jak w Budapeszcie, ale presja rządowa nie potrafiła rozbić koalicji (proces o zdradę stanu z 1909 r. 1 t. d.). Po wybuchu wojny światowej większość Chorwatów stanęła na do-tychczasowem stanowisku jedności narodowej z Serbami i domagała się od Wiednia zjednoczenia wszystkich poludniowo-sło-wiańskich ziem Monarchji w jedną całość (deklaracja w Reichsracie 30. V. 1917 r.). Pojawiły się jednak i pewne antagonizmy, a mianowicie: program Wielkiej Chorwacji, wysuwany jeszcze z końcem XIX w. przez Chorwacką Partję Prawa, żądający złączenia z Ch. Bośni i Hercegowiny, kolidował z programem Wielkiej Serbji, obejmującym również te ziemie. Antagonizmy te usiłował wykorzystać rząd, ale z niewielkim skutkiem, gdyż szeroki program jedności jugosłowiańskiej dawał możność pogodzenia ich. Równocześnie liczni działacze chorwaccy na emigracji (Trumbić, Supilo) działali w porozumieniu z rządem serbskim na rzecz stworzenia wspólnego państwa jugosłowiańskiego (20. VII. 1917, wspólna deklaracja na wyspie Korfu). W paźdz. 1918 r. powstaje Rada Narodowa Słoweńców, Chorwatów i Serbów dla kierowania sprawami Jugosłowian austro-węgierskich, która (19. X.) odrzuca manifest ces. Karola o utworzeniu państwa południowo-słowiań-skiego w ramach Monarchji i żąda zjednoczenia wszystkich ziem jugosłowiańskich w wolnem państwie, bez względu na dotychczasowe granice. Sejm i ban chorwacki d. 29. X. zrywają wszelkie węzły prawne z Węgrami i przyznają Radzie Narodowej suwerenną władzę na całym obszarze Ch., przez co wygasa dotychczasowa prawna indywidualność państwa chorwackiego, które wchodzi odtąd do nowego państwa S. H. S., utworzonego ze wszystkich jugosłowiańskich ziem Austro-Węgier. W d. 1. XII. państwo to łączy się z Serbją i Czarnogórą w Królestwo S. H. S.

3. Dzieje po roku 1918. Zjednoczenie formalne nie było jeszcze faktycznem. Między Chorwatami a Serbami istniała znaczna różnica w poglądach na ustrój przyszłego wspólnego państwa. Większość Chorwatów żądała ustroju federalistycznego z zachowaniem wszystkich tradycyjnych insty-tucyj państwa chorwackiego; część domagała się nawet formy republikańskiej. Ten tradycjonalizm chorwacki, reprezentowany głównie przez nieliczną Chorwacką Partję Prawa, ale po części i przez mającą w masach ludu ogromną większość Chorwacką Republikańską Partję Chłopską, kierowaną przez Stefana Radicia, napotykał na drugi prąd unitarystyczny, który doprowadził do uchwalenia w 1921 r. centralistycznej konstytucji przy absencji Chorwatów. Dalsze dzieje polityczne Ch. ściśle są już złączone zatem z wewnętrznemi dziejami Jugosławji. w artykule więc poświęconym temu ostatniemu państwu będą one przedstawione. Tu dodamy tylko jeszcze, że Radić w 1925 r. wyrzekł się swego republikańskiego programu, który został jednak podjęty po r. 1928 przez niektórych jego stronników, żyjących na emigracji. Emigranci, ustosunkowujący się negatywnie do regime’u dyktatorskiego, ustanowionego w styczniu 1929 r., połączyli się ze zwolennikami dawnej Partj i Prawa i wspólnie zaczęli głosić program niepodległej Ch., od Jugosławji niezależnej (Krnje-vić, Kośutić, Pavelić, Perćec i in.). Utworzyli organizację terorystyczną (,,usta§i“), wspomaganą przez pewne czynniki zagraniczne i parokrotnie, ale bez większego skutku, usiłowali wywołać niepokoje w Ch. Dziełem tych separatystów był m. in. zamach na króla Aleksandra I w Marsylji, 9. X. 1934 r. Próby nawiązania kontaktu z organizacjami politycznemi w Ch. nie udały się spiskowcom, a wraz z likwidacją sprzymierzonego ruchu macedońskiego siły ich znacznie zostały osłabione. W związku ze stopniowem zmniejszaniem się ostrości problematu chorwackiego wewnątrz Jugosławji szanse separatystów zmalały do zera.

Literatura: Batowski H.: Problemat bałkański. „Bellona'* 1932. — Grabowski T. S.: Komisariat królewski Chorwacji. „Śunat Słowiański" 1912. — Homał R.: Najnotńje doba hrmtske povijesti. Zagreb 1906. — Tenże: Hrratsko pitar\je. Zagreb 1923. — Markorić L.: Jugoslovenska driava i hrvat-sko pitanje. Zagreb 1936. — Prolog M.s Slavenska renesansu 1790—1848. Zagreb 1924. — Sełon Watson R. W.: Die sUdslamsche Frage im Habsburger Heiche. Berlin 1913 {przekład z wyd. angielsk. z 1911 r.) —• v. SUdlaru? L.: Die sftdsla-vische Frage u. d. Wdtkńeg. Wien 1918 (obfita bibljografja) — SiSlć F.: Pregled povijest i hrnaiskoga naroda. I Zagrzb 1920 {do 1790). — Tenże: Hrratska pomjest, III, 1790—1847. Zagreb 1913. — Swrmin Dj.: Hrvatski preporod. Zagreb 1903—4. — Trumbić A.: Suton-Austro-Ugarske i Bi-je£ka rezolucija. Zagreb 1936. — ZdziechowsM M.: Odrodzenie Chorwacji w w. XIX. Kraków 1902.

Henryk Batowski.