Magazyn6
3901

COMTE AUGUSTĘ — CONDILLAC ETIENNE BONNOT    731

C. niewątpliwie założył fundamenty so-cjologji. Dał cenne wskazówki metodologiczne, które inni jego następcy umiejętnie rozwinęli. Nie zdołał jej jednak zbudować całkowicie z powodu ówczesnego stanu nauk pomocniczych.

Już w początkach swojej działalności twórca pozytywizmu marzył o uzasadnieniu konsekwentnego jednolitego poglądu na świat, opartego na niewzruszonych podstawach naukowych, któryby doprowadził umysły ludzkie do zgodności w pojmowaniu otaczających ich zjawisk, zadań życiowych oraz wspólnej moralności, opartej na zharmonizowanych uczuciach. Pod koniec życia pokusił się o realizowanie swych marzeń młodości i o przedstawienie syntetycznego i całkowitego poglądu na świat. Wśród badaczy dzieł C. jedni uważają, że te jego usiłowania ostatnie są w rażącej sprzeczności z pracą naukową całego życia; inni znowu sądzą, że przeciwnie, są tylko dalszym konsekwentnym jej rozwojem.

Jego synteza filozoficzna ostateczna opiera się na uznaniu ludzkości całej, obejmującej przeszłe, współczesne nam i przyszłe pokolenia, jako Wielkiej-Istoty (Grand-£tre), której wszystkie czyny ludzkie winny być podporządkowane; nie poprzestając na tej koncepcji intelektualnej, stara się na jej podstawie stworzyć religję ludzkości z odpowiednim jej kultem, na którego straży staliby kapłani. Sądził on, że religja ludzkości uczyni zadość zarówno potrzebom umysłu, jak i serca, że sprzyjać będzie rozwojowi uczuć altruistycznych i że wreszcie da postaw^ry do wzmocnienia porządku społecznego.

Ten ostatni pogląd C. spotkał się jednak z oporem jego najwybitniejszych uczniów, jak np. Littre’go. Mała tylko garstka poszła za mistrzem. Ten swój system syntetyczny nazwał syntezą subjektywną, ponieważ jej punktem centralnym jest nie świat zewnętrzny, lecz ludzkość, której cząstkę stanowimy.

Synteza subjektywną nie spełniła jednak zadania, które jej zakreślił C. Oczywiście pogląd, że dobro ludzkości jest wielkim celem, że stać się może podstawą moralności — ma swoją wartość, ale z tego nie wynika, aby kult Wielki ej-Istoty spełnić mógł tę rolę, jaką spełniały dawne kulty. Ostateczne poglądy C. znalazły swój wyraz w wiel-kiem jego dziele p- t. „Systeme de Poli-tique Positive“.

Na poglądy C. wywarli duży wpływ: Arystoteles, Turgot, Condorcet, Montes-ąuieu, Saint-Simon, Cabanis, Gall i De Maistre.

Z dzieł C. wymienić tu należy jako najważniejsze: Plan des travaux scientifiąues necessaires pour reorganiser la societe. Pa-ris 1822. Cours de philosophie positive. 6 tomów, Paris 1830—1842. Sur 1’ensemble du positivisme. Paris 1848. Systeme de politiąue positive, 4 tomy, Paris 1851-1854.

Literatura: Caird Ed.: The social philosophy and religion of Comte. Glasgow 1886 (istnieje przekład francuski Philosophie •ociale et rdigion d'Augustę Comte. Paris 1907). — L4vy Bruhls La philosophie d’Augustę Comte. Paris 1907. — Limanotemki B.x Soęjologja Augusta Comte'a. Lwów 1876. — MilI J. St.: Comte and positirism. London 1866 (jest tłum. niemieckie Compfrli'a. Lipsk 1874). — Omseald: Comte der Mann imd s. Werk. Lipsk 1914. — Rigotage: Sociologie par Augustę Comte. Paris 1897.

Ludwik Kulczycki.

Conclusum.

Wyraz ten bywa używany w znaczeniu dwojakiem. Może to być akt iednostronny w formie noty dyplomatycznej, w której rząd wysyłający ją reasumuje przebieg rokowań, stawia wnioski i formułuje swe żądania. Nota taka może być przez stronę przeciwną dyskutowana i stanowi najczęściej punkt wyjścia do dalszych rokowań.

Może to być również akt dwustronny, rodzaj protokółu lub memorandum, parafowany przez pełnomocników obu stron, w którym oni stwierdzają zgodnie punkt, do którego doszli w swych negocjacjach. C. zamyka zwykle jeden etap w prowadzonych rokowaniach.

J. M.

Condillac Etienne Bonnot.

C. uiodził się w Grenoble w 1715 r. O jego życiu prywatnem niewiele wiadomo. W r. 1755 został wychowawcą infanta parmeńskiego, wnuka Ludwika XV; w r. 1768 wybrano go członkiem Akademji Francuskiej. Umarł 3. VIII. 1780 r.

Znany jest jako wybitny przedstawiciel sensualizmu. Jako ekonomista dał się poznać dzięki swej książce (ogłoszonej równocześnie z Badaniami nad Przyczynami Bogactwa Narodów Smith’a) p. t.: „Le com-merce et le gouvernement“. Ze względu na sposób rozłożenia materjału jest C. niewątpliwie całkowicie nowoczesnym auto-

ń