Magazyn6
3801

730

COMTE AUGUSTĘ

założenia, że nie jednostka społeczeństwo, lecz społeczeństwo jednostkę kształtuje.

Nauki społeczne były dziedziną, w której poglądy teologiczno-metafizyczne utrzymywały się najdłużej, gdyż zjawiska, któremi się one zajmują, są najbardziej skomplikowane ze wszystkich, i dlatego wykrycie praw, niemi rządzących, jest trudniejsze niż w innych działach wiedzy ludzkiej. C. postawił sobie za zadanie wykrycie tych praw. Ich punktem wyjścia jest już powyżej zaznaczony podział jego na okresy rozwoju umysłowego ludzkości, bowiem każdemu z nich odpowiada pewien ogólny stan społeczny, znajdujący swój wyraz w rozmaitych instytucjach. Socjologja C. dzieli się na dwie bardzo nierówne części: statykę i dynamikę, druga pochłania głównie jego uwagę, zajmując się przeobrażeniami spo-łecznemi. Pierwsza w zwięzłej formie przedstawia warunki istnienia społeczeństwa w stanie równowagi. C. uważa rodzinę za podstawę społeczeństwa, a nie jednostkę, w niej bowiem kształtują się, zdaniem jego, uczucia i właściwości wogóle ludzi poje-dyńczych; społeczeństwo powstaje wówczas dopiero, kiedy pewna ilość rodzin skupia się mniej więcej trwale dla wykonywania pewnych czynności zbiorowo. Czynności ludzkie zależą w stopniu większym od popędów i uczuć, niż od rozumu, jednakowoż doniosłość tego ostatniego tłumaczy się tcm, iż odgrywa on rolę regulatora. Komplikujące się stosunki społeczne wymagają powstania władzy, któraby stała na straży całości społeczeństwa, przeciwdziałając rozbieżności dążeń grup i jednostek, będących wynikiem zbyt daleko idących różnic interesów i pojęć. Dlatego też nie można ograniczać roli rządu i państwa do normowania wyłącznie warunków elementarno-materjalnych, obrony przed wrogiem zewnętrznym i porządku wewnętrznego. Pomimo głębokich zmian w ustrojach społecznych takie instytucje, jak rodzina, rząd, państwo, zawsze były, są i będą niezbędne w życiu zbiorowem.

W swej części dynamicznej socjologja C. szeroko przedstawia wpływ pojęć teologicznych, metafizycznych i pozytywnych na umysłowość, sztukę i ustrój społeczno-polityczny. Tak więc okres teologiczny dzieli C. na trzy podokresy: fetyszyzm, poli-teizm i monoteizm, wykazując szczegółowo, jak umysłowość ludzka zmieniała się w ciągu trwania każdego z nich, i jak się to odbijało na życiu społecznem; zauważyć jednak należy, że najwięcej miejsca poświęca on zmianom intelektualnym. Okres metafizyczny jest dla niego okresem przejściowym od teologicznego do pozytywnego. Pod względem społecznym okresy teologiczny i metafizyczny charakteryzują się przez przewagę ustroju wojskowego i kapłaństwa; okres pozytywny oznacza przewagę przemysłu i nauki. Już w okresie metafizycznym, dzięki katolicyzmowi, dokonała się wielka zmiana o ogromnej doniosłości: oddzielenie władzy świeckiej od duchownej (papiestwo i cesarstwo).

C., zastanawiając się nad stanem społeczeństw przodujących w końcu pierwszej połowy wieku XVIII-go, zatrzymuje się nad niedomaganiami ustroju kapitalistycznego, wskazuje na ciężkie położenie klasy robotniczej oraz egoizm i upór przemysłowców, niechcących słyszeć o reformach. Stojąc na tern stanowisku, zwalcza jednak zarazem i ówczesnych socjalistów, którym zarzuca nieliczenie się z „naturą ludzką" i chęć oparcia ustroju społecznego na zasadach z nią sprzecznych. Własne jego poglądy idą w kierunku reformizmu: pragnie on podniesienia ekonomicznego, umysłowego i kulturalnego klasy robotniczej i wypowiada się za daleko idącą interwencją państwa, której jednak szczegółowo nie formułuje. Czasy sobie współczesne charakteryzuje, jako okres anarchji intelektualnej, z której wyjście widzi w triumfie filozofji pozytywnej. Jak zobaczymy niebawem, pogląd ten doprowadzi go w końcu jego życia do uzupełnienia, a nawet częściowego przeobrażenia swegu systemu dotychczasowego.

C. sądzi, że chcąc się należycie orjento-wać w zjawiskach społecznych należy, badając je, zaczynać od całości i przechodzić do części, gdyż całość ta przez swą budowę decyduje o częściach; społeczeństwo jest, wedle niego, czemś więcej, niż sumą składających je jednostek, gdyż połączenie ich w pewien określony sposób tworzy coś nowego, co w nich samych nie tkwiło. Instytucje społeczne zmieniają się przez obyczaje, te zaś przez pojęcia — idee. Najłatwiej zmienić stosunki gospodarcze, jako mniej złożone.

Dynamika społeczna C. opiera się na idei postępu, który nie oznacza wedle niego koniecznych zmian na lepsze z punktu widzenia ludzkiego, lecz same tylko zmiany, wynikające z całokształtu rozmaitych warunków.