SNB14106

temu warunki.¹² Wynika stąd nauka, że nie zawsze jednostka ludzka o ponadprzeciętnych uzdolnieniach czy perspektywach osobniczych wyrasta na autorytet. Muszą jeszcze zaistnieć odpowiednie warunki „uzewnętrznienia” swych uzdolnień bądź predyspozycji. Robinson Crusoe na bez-ludnej wyspie, nawet gdyby był geniuszem, nie mógł stanowić autorytetu, bowiem nie istniała tam społeczność ludzka, która mogłaby jego geniusz czy autorytet dostrzec go i uznać. Stąd wynika wniosek, iż autorytet jest zjawiskiem dwuczłonowym w relacji jednostka - społeczność. Nie ma autorytetu bez społeczności ludzkiej. Sądzimy też, iż nie da się w sposób przekonywający orzec, czy autorytet to zjawisko obiektywne, a więc niezbędne, bez którego proces wychowania nie mógłby się toczyć, czy raczej - jest to zjawisko zwyczajowo-kulturowe.¹³

Mówi się obecnie coraz szerzej o upadku autorytetów w świecie, a co za tym idzie o kryzysie w wychowaniu. O ile zjawisko kryzysu w wychowaniu jest faktem, o tyle teza o upadku autorytetów wydaje się wielce dyskusyjna. Jest jednak rzeczą niezaprzeczalną, że obecnie obserwuje się na świecie ignorowanie autorytetów. Prawdopodobnie występuje zjawisko nie tylko ignorowania autorytetów, lecz proces znacznie niebezpieczniejszy - a mianowicie: ignorowania drugiego człowieka w ogóle. W tym sensie można mówić o kryzysie wychowawczym w czasach nam obecnych. Dehumanizacja życia ludzkiego kosztem fetyszyzmu pieniądza powoduje, że środek ciężkości przesuwa się w kierunku gloryfikacji komercjalnego stylu życia. Zatem zjawisko upadku autorytetów stanowi zaledwie znikomą część całokształtu zjawiska, jakim jest kryzys w wychowaniu.¹⁴

Widać więc, że kryzys człowieczy, to kryzys głównie w sferze jego własnego wychowania. Pedagog niemiecki Conrad Griinder powiada, że obecnie* każdy chce stanowić autorytet dla drugiego człowieka, dlatego też pojęcie autorytetu dewaluuje się dzisiaj. Zmieniają się tam ogólne kryteria kogo uznawać za autorytet. Klasyczne pojęcie autorytetu opartego na kompetencjach i moralności - zaczyna być zastępowane kryteriami materialnymi lub ideologicznymi.

3. IDEAŁ WYCHOWAWCZY CZY UTOPIA?

Wielu myślicieli i badaczy zwraca uwagę na fakt, że dezyderaty teoretyczne pedagogów, w tym i proponowane modele wychowawcze - pozostają w sferze czystych teorii bez żadnej korelacji z rzeczywi-

stością. Pogląd taki wyrażają przedstawiciele anglosaskiej szkoły wychowania m.in. K. Lewin, V. WeiBkopf, M. Mead, Ch. Beard ^s oraz „mo-gunckiej szkoły pedagogicznej” (M. Meyer, C. Griinder).

Argumentacja tych uczonych opiera się na przesłankach psychologicznych. Ponieważ człowiek z natury jest egoistą, przeto trudno wymagać aby przystawał na sugestie wychowawcze, zwłaszcza gdy „kolidują” one z jego własną postawą egoistyczną. Parafrazując argumentację tych uczonych można by powiedzieć, że z całej „oferty” wychowawczej, jaką zgłasza wychowankom pedagog, wybiera on jedynie te elementy wychowania, które mu osobiście partykularnie odpowiadają.

Jeżeli pedagog głosi pogląd, że życie godne jest warte realizacji, to postawa egoistyczna wychowanka skłania się do „filozofii życia", że życie bogate jest lepsze od życia „godziwego”.¹⁶ Te spostrzeżenie o tyle jest ważne, że często zarzuca się pedagogom „indolencję” w kwestiach wychowawczych. Ośrodki opiniotwórcze obciążają nierzadko pedagogów o brak kompetencji i nikłe efekty wychowawcze. Tymczasem prawda jest taka, że mimo całego autentyzmu i zaangażowania pedagogów w proces wychowawczy, nie są oni w stanie często osiągnąć społecznych oczekiwań wychowawczych, bowiem postawy indywidualistyczne oraz egoistyczne stanowią nie lada rezystancję w procesie wychowawczym. Naturalny egoizm wychowanka sprawia, że jest on „odporny” na pewne wpływy wychowawcze, toteż powstaje wrażenie, iż pedagog jest mało skuteczny w swojej pracy wychowawczej. Jest to niewątpliwie opinia krzywdząca pedagogów i wynika z niewiedzy środowisk opiniotwórczych o istocie pracy wychowawczej.¹⁷

Niektórzy badacze usiłują dowieść, iż między jednostką wychowankiem, jego egoizmem, a zaleceniami pedagoga rodzi się konflikt „interesów”. Egoizm objawia się też skłonnościąjednostki do troski o siebie, przy jednoczesnej ignorancji interesów ludzkich zbiorowisk. Egoizm w skali społecznej jest ewidentnie zjawiskiem negatywnym. Trzeba zatem rozpatrzyć dwie kwestie:

1.    czy egoizm jest postawą powszechną?

2.    czy „koliduje” on z procesem wychowania, czy go utrudnia?

H. P. Korff zwraca uwagę na fakt, iż egoizm nawet jeśli istotnie występuje w wychowaniu i jest zjawiskiem powszechnym, to właśnie w drodze procesu wychowania powinien zostać przezwyciężony. W swojej pracy „Die Prinzipien der Erziehung” Korff zwraca uwagę, że przy należytym, to znaczy konsekwentnym wychowaniu - egoizm jednostki

67