skanuj0140

Zaczyński

ło zwrócenie uwagi na fakt, że nie zawsze mechanizmy motywacyjne sterujące celowym zachowaniem człowieka mają charakter świadomy.

Zaczyński Władysław Piotr (ur. 3 V 1930,

Poznań), pedagog; prof. Uniw. Warsz., od 1983 kier. Katedry Technologii Kształcenia na Wydziale Pedag.; zajmuje się zagadnieniami dydaktyki ogólnej, metodologią pedagogiki, filoz. podstawami celów, treści i procesu kształcenia, najnowszą historią poi. myśli dydaktycznej; gł. dzieła: Praca badawcza nauczyciela (1968, wyd. 4. 1995), Metodologiczna tożsamość dydaktyki (1988), Uczenie się przez przeżywanie. Rzecz o teorii wielostronnego kształcenia (1990).

zakład poprawczy (dom poprawczy), środek poprawczy stosowany przez sąd względem nieletniego, który po ukończenu 13, a przed ukończeniem 17 lat dopuści! się czynu karalnego, jeżeli przemawiają za tym wysoki stopień demoralizacji nieletniego oraz okoliczności i charakter czynu; w z.p. nieletni przebywa do 21. roku życia, warunkowo zwolnić go można po 6 mieś. pobytu; umieszczenie w z.p. może sąd zawiesić tytułem próby na czas od 1 do 3 lat (stosując wówczas środki wychowawcze).

zapamiętywanie, czynność i pierwsza faza procesu pamięciowego, tzw. faza nabywania określonej formy zachowania lub przyswojenia tego, co na daną jednostkę oddziałuje; z. może mieć postać jednego aktu spostrzeżeniowego lub być złożoną aktywnością.

zapominanie, stopniowa utrata nabytych wiadomości, umiejętności, wprawy, zdolności do odtwarzania lub rozpoznawania wyuczonego materiału (por. -► interferencja).

Zarzecki Lucjan (ur. 1873, zna. 1925), pedagog; działacz Pol. Macierzy Szkolnej; prof. Wolnej Wszechnicy Pol., kier. Katedry Pedagogiki; jeden z twórców koncepcji wychowania nar.; zajmował się także dydaktyką, zwl. matematyki; gl. dzieła; Charakter jako cel wychowania (1918), Wstęp do pedagogiki (1922), Wychowanie narodowe (1926,1929).

zasadnicza szkoła zawodowa, w poi. systemie oświat. 3-letnia szkoła, kształcąca rzemieślników, kwalifikowanych robotników, rolników i pracowników branż usługowych.

zasady kształcenia (zasady nauczania), ogólne normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie umożliwia realizację celów kształcenia; do podstawowych, a zara-

811

zem klasycznych zaliczamy następująco sady: 1) poglądowości, 2) przystępnilśił w nauczaniu, 3) świadomego i aktywilM# udziału uczniów w procesach uczenia Hit,

4) systematyczności, 5) trwałości wiedzy uct niów, 6) operatywności wiedzy uczniów,

7) związku teorii z praktyką; wspólcz. dyiUtk tyka — uznając wielorakie uwarunkowania procesów edukacji — ustala zasady, klńn» uwzględniają również kontekst dydaktyczny, a mianowicie: stosunki spoi. w klasie, efefo tywność systemów pedag. czy organizację kształcenia.

K. KRUSZEWSKI Sztuka nauczania. Czynności nn uczyciela, Warszawa 1993; W. OKOŃ Wprowadzeni* do dydaktyki ogólnej, Warszawa 1996; CZ. KUPISIl! WICZ Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1996,

Zborowski Jan (ur. 10 VI1904, Lanckorona, zm. 19 VI 1988, Kraków), pedagog; prof. U l, 1966 wicedyr. Instytutu Pedagogiki; organizator WSP w Opolu, 1954-56 jej rektor; prace z dziedziny metodyki nauczania początkowego i dydaktyki ogólnej; gl. dzieła; Świadczenia dzieci i młodzieży w świetle psychologii i pedagogiki (1935), Początkowa nauka czytania (1959), Analiza pedagogiczna skargi szkolnej (1959), Unowocześnienie metod nauczania (1966), Uczeń —jedynak (1975), Rozwijanie aktywności twórczej dzieci (1986).

zdolny uczeń, osoby charakteryzujące się wysokim poziomem inteligencji (IQ powyżej 130), łatwością uczenia się, wysokimi osiągnięciami w nauce, ponadprzeciętnymi uzdolnieniami specjalnymi, szerokimi zainteresowaniami, silną motywacją do nauki oraz dyspozycjami i osiągnięciami twórczymi; w polskim systemie oświat, istnieją możliwości kształcenia i promowania uczniów szczególnie uzdolnionych dzięki kształceniu ich według indywidualnych programów nauki, organizowaniu różnego rodzaju konkursów, turniejów i olimpiad przedmiotowych, stworzeniu im szybszego awansu edukacyjnego poprzez indywidualny tok nauki i studiów; od 1994 są przyznawane uczniom szkól średnich stypendia Min. Edukacji Nar., natomiast od 1997 także stypendia Prezesa Rady Ministrów (od 1998 dotyczy to również uczniów szkól niepublicznych); 1998 powołano w MEN Zespół ds. Kształcenia Dzieci Szczególnie Uzdolnionych, który podejmuje działania w zakresie dostosowania prawa oświatowego do potrzeb edukacji tej grupy uczniów oraz pozyskiwania środków finansowych w tym zakresie (np. fundowanie stypendiów, udzielanie pomocy materialnej); od połowy lat 80. działa też Krajowy Fundusz na rzecz Dzieci, który

promuje regionalne i lokalne inicjatywy pedag. wspierające rozwój dzieci zdolnych i uzdolnionych (por. -> Stowarzyszenie Szkół Aktywnych).

Zespół do spraw monitorowania reformy systemu edukacji, organ opiniodawczo-doradczy premiera, powołany 1999 celem m.in.: prowadzenia analiz spoi. odbioru reformy, zagrożeń związanych z jej wdrażaniem, dokonania oceny stanu jej realizacji, wpływu reformy na sytuację społ., ekon., kulturalną i polityczną kraju, konfrontowania zadań oświat, z potrzebami rynku pracy oraz formułowania wniosków, pozwalających na eliminowanie barier i trudności w tym zakresie.

Zespół Oświaty Niezależnej, podziemna organizacja utworzona w początkowym okresie stanu wojennego (styczeń 1982) w Polsce z inicjatywy K. Starczewskiej, która byia jego pierwszym kierownikiem (do 1987), następnie przewodniczył mu A. Janowski; zespół wydawał podziemną gazetę „Tu, Teraz", „ZEN-y, czyli Zeszyty Edukacji Narodowej”, „Edukację i Dialog”, „Bibliotekę Oświaty Niezależnej”, wspierał także działalność Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej i jego czasopisma „Wielka Gra", edycję „Zeszytów Helsińskich” oraz organizację ruchu „Wolność i Pokój”, zaś w trakcie obrad Okrągłego Stołu walczył o prawo do tworzenia szkół społecznych.

Ziller Tuiskon (ur. 22 XII 1817, Wasungen, zm. 20 IV 1882, Lipsk), pedagog niem.; prof. uniw. w Lipsku; kontynuator pedagogiki J.F. Herbarta; oprać, teorię stopni formalnych w nauczaniu; propagował zasadę „nauczania wychowującego”; wniósł wkład do rozwoju protest. -> pedagogiki religijnej; gł. dzieła: Grundlegung zur Lehre vom erziehenden Un-terńcht (1865), Vorlesutigen Uber aUgemeine Padagogik (1876).

zmianowość szkolna, sposób organizacji procesu kształcenia w szkole, zgodnie z którym w ciągu wszystkich dni w tygodniu bądź w przeważającej ich liczbie, zajęcia różnych oddziałów odbywają się na drugą lub trzecią zmianę w tych samych pomieszczeniach do nauki; dla obliczenia wskaźnika zmianowości pracy szkoły analizujemy liczbę oddziałów przypadającą na 1 pomieszczenie do nauki szkolnej (PDN), przy czym nie wlicza się pomieszczeń przeznaczonych wyłącznie na zajęcia pozalekcyjne (np. świetlica, stołówka) oraz pomieszczeń adaptowanych do prowadzenia zajęć wychowania fizycznego (np. hole, szatnie).

zuchy, dzieci 8-11-letnie należące do drużyn zuchowych, wchodzących w skład organizacji harcerskich; organizacja i metodyka pracy oparta na metodzie wych. A. Kamiń-skiego (-► harcerstwo, -* harcerska metoda,

-> Związek Harcerstwa Polskiego, -» Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej).

Związek Harcerstwa Polskiego (zhp), spol.-wych. organizacja młodzieży i dzieci utworzona 1918 w wyniku zjednoczenia organizacji skautowych działających od 1911 na ziemiach poi. (-» harcerstwo); 1920 władze państw, nadały mu statut (zmieniony 1936); początkowo ideał wychowawczy ZHP nawiązywał gł. ho koncepcji obozu narodo-wodemokr. (Polak-katolik), po 1930 dominowała idea Wychowania państw, (wpływ działaczy obozu rządowego); wypracowano oryginalny, tylko częściowo nawiązujący do wzorów skautingu, ideał wych. odwołujący się do tradycji _nar. (służba ojczyźnie, braterstwo ludzi); i9i8 harcerstwo Uczyło ok. 30 tys. harcerzy i harcerek, 1939 — 200 tys.; ZHP był trzecią pod względem liczebności organizacją skautingu świat., od 1922 należał do Międzynar. Biura Skautów w Londynie; podczas II wojny świat. IX 1939-1 1945 ZHP w kraju działał w konspiracji (Szare Szeregi), skupiał kilkanaście tys. harcerzy i harcerek; na uchodźstwie Nacz. Kom. Harcerskiemu w W. Brytanii podlegał m.in. ZHP na Wschodzie, liczący ok. 7 tys. członków; w grudniu 1944 na terenach wyzwolonych spod okupacji niem. PKWN powołał ZHP, w którym dominowali działacze ZWM, czł. Czerwonego Harcerstwa Tow. Uniw. Robotniczego; 1946-47 harcmistrze i instruktorzy przedwojennego ZHP po wstąpieniu do Związku podjęli próbę Przywrócenia dawnego ideału wych. i tradycyjnej metodyki harcerskiej, 1948 zostali usunięci z organizacji; zniesiono podział na harcerstwo męskie i żeńskie, utworzono jedną Gl. Kwaterę; z powodów polit. zaprzestano kontaktów ze skautingiem świat.; 1950 zlikwidowano ZHP, powstała Organizacja Harcerska Związku Młodzieży Polskiej; 1956 przy udziale usuniętych 1948 harcmistrzów odbudowano ZHP; do 1959 trwały spory dotyczące ideowego kształtu organizacji (podporządkowanie PZPR, komunist. i laicki ideał wychowawczy), zakończone ponownym opuszczeniem organizacji przez zwolenników niezależnego, tradycyjnego harcerstwa (A. Kamiński); ZHP liczył: 1963 — 1 min członków, 1972 — 2 min, 1980 — ponad 3 min; od 1980 w Związku narastał kryzys programowo-organiz.; 1989-91 ZHP wpro-

283

Związek