Magazyn6
4901

841

DEKABRYŚCI

ustrój konstytucyjny. Jeszcze w latach 1815 — 1816, powstały w Rosji pierwsze tajne związki nie bez udziału samego cesarza Aleksandra, który, wzorując się na pruskim Tugendbundzie, pragnął je zużytkować dla własnych celów w polityce wewnętrznej i zagranicznej. Związki te rychło wyzwoliły się z pod kurateli cesarskiej i poszły własną drogą. W r. 1816 powstaje Związek Zbawienia, założony przez oficerów gwardji Nikitę i Aleksandra Murawjewów, Sergjusza i Macieja Murawjewów-Apostołów. Ustawę tego związku zredagował pułkownik Pestel, będący najtęższą głową wśród spiskowych. Ustawa trzymała się form wolnomularskich, dzieliła związkowców na trzy stopnie: bojarów, mężów i braci. Na czele organizacji stał Zwierzchni Sobór Bojarów.

W r. 1818 nie bez wpływu również Aleksandra, zaniepokojonego wzrostem radykalnych tendencyj wśród stowarzyszonych, Związek Zbawienia został przekształcony na Związek Dobra Publicznego z wzorowaną na pruskim Tugendbundzie ustawą, zwaną przez nich Zieloną Księgą. Za jedną z najpilniejszych reform związkowcy uważali zniesienie poddaństwa chłopów. Zdając sobie jednak sprawę, że wobec reakcyjnego zwrotu, jaki dokonał się wtedy w usposobieniu cesarza, nie można myśleć o urzeczywistnieniu programu, z drugiej strony chcąc się pozbyć niepewnych politycznie elementów, jakie wcisnęły się do związku, postanowiono na zjeździe założycieli w Moskwie w r. 1821 rozwiązać Związek Dobra Publicznego. Część jednak b. członków pod przewodnictwem Pestela utworzyła Towarzystwo Południowe. Za ich przykładem utworzyło się w Petersburgu Towarzystwo Północne pod kierownictwem Nikity Mu-rawjewa. Do wybitniejszych członków należeli ks. S. Trubecki i literaci A. Bestużew i Rylejew. Północne Towarzystwo było bardziej umiarkowane, chciało monarchji konstytucyjnej, Południowe zaś przyjęło radykalny program Pestela. Konstytucja, opracowana przez Pestela, t. zw. Russkaja Prawda, mówiła o jednolitej niepodzielnej republice rosyjskiej, uznawała jednak samodzielność Królestwa Polskiego, do którego miały przejść gub. Grodzieńska i Obwód Białostocki oraz część gubernji Wileńskiej, Mińskiej i Wołyńskiej pod pewnemi jednak warunkami, jakie ustalono na konferencjach ze związkowcami polskimi, członkami Towarzystwa Patrjotycznego — Sewerynem Krzyżanowskim 1 Jabłonowskim. Towarzystwo Południowe myślało o carobój-stwie, którego miano dokonać latem 1826 r. podczas wielkich manewrów pod Kijowem, poczem miał być proklamowany rząd tymczasowy, który zniesie poddaństwo i zwoła dumę ziemską z przedstawicieli wszystkich stanów. Z Towarzystwem Południowem w r. 1825 połączyło się założone jeszcze w r. 1823 przez braci Borisowów, oficerów linjowych, Towarzystwo Zjednoczonych Słowian. Myśleli oni o utworzeniu federacyjnej republiki, łączącej wszystkich Słowian. Aleksander był poinformowany od-dawna o wszystkich planach związkowych, już bowiem od r. 1821 otrzymywał dokładne meldunki o istnieniu i składzie związków. Nie czynił jednak z nich żadnego użytku, mówiąc, że nie ma prawa ich karać, ponieważ sam podzielał ich błędy. Jesienią 1825 r. otrzymał nowe niepokojące denuncjacje złożone przez generała Wita, a pochodzące od zdrajcy Boszniaka, o postępach akcji związkowej w armji południowej, również ważnych informacyj udzielił inny zdrajca Scherwood. Aleksander nie przedsiębrał żadnych represyj, nie czując w sobie siły do walki z grożącem niebezpieczeństwem.

Śmierć Aleksandra w grudniu 1825 r., wykrycie planów spiskowych na podstawie papierów, pozostałych po zmarłym władcy i przedłużające się bezkrólewie wskutek odmowy Konstantego przyjęcia tronu skłoniły związkowych do działania. Postanowiono wyzyskać moment składania nakazanej nowej przysięgi Mikołajowi i pod hasłem obrony praw Konstantego pociągnąć za sobą wojsko. Istotnie spiskowcom udało się zbuntować pułk moskiewskich gre-nadjerów, który z bronią w ręku stanął na placu Senatu. Przyłączyła się do niego część pułku lejbgrenadjerów i ekwipażu morskiego, zawiodła natomiast artylerja, na którą liczono. Powstańcy okazali zupełny brak inicjatywy: mianowany dyktatorem ks. Ser-gjusz Trubecki niczego nie przedsięwziął, trzymając 7 godzin bezczynnie żołnierzy o chłodzie i głodzie. Pozwoliło to Mikołajowi zgromadzić wierne wojska i podjąć akcję przeciwko powstańcom. Przy pomocy artylerji rozproszono zbuntowane pułki. Ilość ofiar obliczano na 300 osób. Tejże nocy aresztowani zostali i przewiezieni do twierdzy Pętropawłowskiej liczni uczestni-