Magazyn6
201

8

EGIPT

żał też, że i tak okazał wiele dobrej woli, zrzekając się protektoratu i godząc na uznanie niepodległości państwa egipskiego.

Dla zrozumienia oporu W. Brytanji trzeba zaznaczyć, że zastrzeżone w deklaracji dziedziny posiadały dla W. Brytanji szczególnie doniosłe znaczenie. W przetłumaczeniu na język codzienny oznaczały one następujące sprawy:

Bezpieczeństwo komunikacji Imperjum Brytyjskiego w E. — to kwest ja utrzymania w swych rękach kanału Sueskiego, będącego, jak wiadomo, najkrótszą drogą do Indyj. Chodziło tu zatem zarówno o wojskową ochronę kanału, jak i o aparat administracyjny oraz wogóle o uprawnienia, które w swoim czasie otrzymała od rządu egipskiego Societe du Canal de Suez, a których wygaśnięcie w r. 1958 już się zbliża.

Obrona E. przeciwko wszelkiej agresji czy ingerencji obcej — to sprawa utrzymania w E. brytyjskich załóg wojskowych, których łączna siła wynosiła w omawianym czasie około 12 tys. ludzi, nie wliczając w to 4 eskadr wojsk lotniczych. Jeżeli zważymy, że wyekwipowanie tych załóg, ich wyćwiczenie i zaopatrzenie w broń nowoczesną jest należyte, jasnem staje się, jak wielką pewnością i spokojem napawała Londyn świadomość posiadania tych sił w E., zwłaszcza w czasach politycznych niepokojów. A przecież zastrzeżenie, o którem mowa, oznaczało także prawo W. Brytanji do ewentualnego pomnożenia tych wojsk w czasie potrzeby.

Opieka nad interesami cudzoziemskiemi i nad mniejszościami — to przedewszyst-kiem sprawa kapitulacyj prawnych, t. j. sądownictwa konsularnego i trybunałów mieszanych oraz kapitulacyj finansowych, t. j. przywilejów podatkowych cudzoziemców, zarobkujących w E. Sprawy to istotne, a nietylko prestiżowe, tak dla E., jak i dla państw, których obywatele korzystają z wynikających stąd uprawnień. A korzystają z nich obywatele 14 państw; nie są niemi objęci — z pośród państw, posiadających interesy w E. — obywatele niemieccy, pozbawieni tego uprawnienia po wojnie, i obywatele polscy, gdyż Polska zrzekła się przysługującego jej prawa zawarcia umowy ka-pitulacyjnej z E. Klauzula o mniejszościach, włączona także do omawianego zastrzeżenia, nie ma w gruncie rzeczy praktycznego znaczenia.

Wreszcie Sudan — to najpoważniejsze i najbardziej sporne zagadnienie anglo-egipskie. Był on w r. 1820 podbity przez Mohammeda Aliego. Okrutne rządy egipskie spowodowały wybuch powstania krajowców pod wodzą Mahdiego. Egipcjanie zostali wymordowani lub wypędzeni. Przez szereg lat następnych W. Brytanja podejmowała wespół z E. bezskuteczne próby opanowania Sudanu. Osiągnął to ostatecznie w r. 1898 Kitchener przy wydatnej pomocy wojsk egipskich. W następnym roku stanęła umowa pomiędzy W. Brytanją i E., ustanawiająca współrządy anglo-egip-skie w Sudanie. Z biegiem lat wszakże rząd brytyjski począł stopniowo usuwać E. od współrządów i wypływających stąd korzyści, zagarniając Sudan w swe niepodzielne władanie. A kraj to żyzny i potencjonal-nie bogaty, a w dodatku na jego terytorjum znajdują się wielkie tamy, regulujące stan wody w Nilu, czyli t. zw. katarakty. Z tych przyczyn sprawa przywrócenia współrządów w Sudanie stała się jednym z naczelnych postulatów politycznych kół egipskich, na-dewszystko zaś Wafdu. Z równym uporem czy stanowczością domagały się one przywrócenia mocy obowiązującej umowy z r. 1899, jak W. Brytanja broniła wytworzonego stanu faktycznego. W tych warunkach trudno było znaleźć formułę ugody.

W międzyczasie, gdy zagadnienia wyżej poruszone przybierały postać konkretnych przedmiotów sporu i w dalszym ciągu oddalały opinję egipską od W. Brytanji, nastąpił ostatni akt ulegalizowania nowego stanu rzeczy w E. W dniu 24 lipca 1923 r. został podpisany w Lozannie traktat pokojowy z Turcją. Zrzekła się ona w nim praw i tytułów do tery tor jów, położonych poza jej óbecnemi granicami, a więc i do E., zastrzegła sobie jednak, że sprawy wynikające z uznania stanu wytworzonego w E. będą uregulowane w drodze porozumień między zainteresowanemi mocarstwami. W ten sposób szereg spraw otwartych zostało do uregulowania w przyszłości. Traktat ten, zawarty tak późno, po deklaracji brytyjskiej z r. 1922, nie dał W. Brytanji żadnych korzyści w sprawie E., ani faktycznych, ani prawnych. Korzyści te osiągnął natomiast E., ostatecznie bowiem zlikwidowany został jego dawny wasalny stosunek do Turcji.

3. Dzieje lat ostatnich. Lata następne nie przyniosły w wewnętrznych stosunkach E.