Magazyn6201

18

niesposób jest eksperymentalnie izolować. Analiza ich jest tedy niezmiernie trudna i skomplikowana. Dlatego też dopiero postęp nauk przyrodniczych i wydoskonalenie się ich metod poznawczych umożliwiły zastosowanie wyrobionych w nich metod ścisłego myślenia naukowego do nauk społecznych. W dodatku w starożytności i średniowieczu zjawiska gospodarcze występowały najczęściej w swych najtrudniejszych do badania formach, mianowicie w formie ceny monopolowej. Można było je rozplątać dopiero po opracowaniu zagadnień ceny wolnokonkurencyjnej. To zaś mogło być dokonane dopiero z chwilą silniejszego jej rozpowszechnienia się i pojawienia się postulatu wolności gospodarczej w polityce gospodarczej, co nastąpiło dopiero wr czasach nowożytnych, w szczególności w XVIII w. Wreszcie powstaniu teoretycznych badań ekonomicznych nie sprzyjała w starożytności i w średniowieczu panująca wówczas doktryna wolnej woli, która w ówczesnej interpretacji wydawała się nie dopuszczać możności istnienia prawidłowości w postępowaniu ludzkiem w ogólności, a więc i w dziedzinie gospodarczej. Postępowanie to wydawało się dowolnem, nie podlegają-cem generałizacji naukowej, nie mogło więc służyć za przedmiot naukowy z punktu widzenia swej powtarzalności. Te wszystkie przyczyny, połączone jeszcze z pewną pogardą dla działalności gospo larczej jako przeszkody w spełnianiu obowiązków obywatela w starożytności, a obowiązków religijnych w średniowieczu, spowodowały, iż nauka ekonomiki uformowała się dopiero w XVIII w. — Badanie zjawisk gospodarczych podejmowano w starożytności jedynie z punktu widzenia polityki i etyki, jako zagadnień moralnych. Obejmowało ono przedewszystkiem zagadnienia gospodarstwa domowego, co widzimy u Ksenofonta, który tej właśnie dziedzinie badań nadał nazwę ekonomiki. U Platona niektóre zagadnienia społeczno-gospodarcze są ubocznie poruszane z punktu widzenia idealnego ustroju państwowego. Nawet Arystoteles niewiele miejsca im poświęca, rozpatrując w polityce, występującej u niego jako część etyki, gospodarstwo domowe i zarobkowe obywatela. W literaturze rzymskiej skąpa ilość zagadnień gospodarczych jest omawiana w ogólnych pismach filozoficznych, np. Cicerona, przez pisarzy „de re agraria" i przez jury

EKONOMIKA

stów w pracach, skoncentrowanych później w „Corpus iuris civilis“. W średniowieczu zagadnienia gospodarcze traktowane były przedewszystkiem z punktu widzenia nauki moralności, znajdują też uwzględnienie przez kanonistykę i scholastykę w traktatach z dziedziny teologji i filozof ji moralnej (św. Tomasz z Akwinu), choć zjawiają się już i specjalne rozprawy, im głównie poświęcone (Buridanus, Ores-mius i In.). Z punktu widzenia moralności są rozpatrywane interesujące wówczas ogół kwestje, jak cena, procent, pieniądz, wartość, własność, czynniki produkcji. Uzyskano już jednak wówczas w tych podstawowych zagadnieniach rezultaty wcale poważne, które miały duży wpływ na późniejszy rozwój badań. W czasach nowożytnych potrzeby tworzących się wielkich organizmów państwowych zwróciły uwagę na zagadnienia gospodarcze jako na problemy administracji państwowej. Uwzględnia je powstająca wówczas nauka polityki wraz z zagadnieniami prawa politycznego, administracji i skarbowości. Kierunek t. zw. merkantylistyczny opracowuje w w. XVI—XVII współczesne zagadnienia cen, pieniądza, handlu wewnętrznego i międzynarodowego z punktu widzenia potrzeb państwa. Z drugiej strony interesuje się niemi w XVIII w. racjonalistyczna filozofja moralna i związana z nią nauka prawa natury. Na gruncie tym wyrósł w XVIII w. kierunek społeczno-gospodarczy, t. zw. fizjo-k r a t y z m, którego twórcę, Fr. Quesnay’a, niektórzy uważają za ojca ekonomiki. Niewątpliwie, oparłszy się na sugestjach nauk przyrodniczych, wprowadził on do badania zjawisk gospodarczych myśl, podstawową dla powstania nauki teoretycznej o nich, mianowicie pojęcie praw ekonomicznych, wynikających z naturalnego porządku rzeczy. Jednakowoż metafizyczne i normatywne ujęcie tych praw, jak i jednostronność poglądu na zagadnienie produkcyjności czynników gospodarczych nie pozwoliły fizjokra-tom na stworzenie pełnego systemu ekonomicznego. Za twórcę ekonomiki jako nauki uważa się też powszechnie dopiero Adama Smitha, który w dziele swem „Badanie natury i przyczyn bogactwa narodu" (1776) stworzył system naukowy ekonomiki. Zużytkował on w niem i zsyntet>zował cały dotychczasowy dorobek naukowy i złączył go jako wspólną myślą przewodnią zagadnie-