Magazyn6201

128

EUROPA ŚRODKOWA

zachodnich rubieży, należała do Niemiec, względnie do cesarstwa austriackiego, o przeważająco niemieckim charakterze.

3. Przed wojną i podczas wojny 1914—18 r.

W r. 1866 Austrja przestała należeć do związku niemieckiego, ugoda następnego roku przekształciła ją w dualistyczną ma-narchję austro-węgierską, a w części austrjackiej reformy konstytucyjne doprowadziły do daleko idącego równouprawnienia narodowościowego. Ale ta monarchja, w której przewaga Niemców, stanowiących tylko */« mieszkańców, nie była zabezpieczona pod względem prawnopaństwowym, weszła już w r. 1879 ^w ścisły sojusz z utworzonem w r. 1871 cesarstwem nie-mieckiem. W polityce zagranicznej zaczęto ją uważać za „wiernego sekundanta** Niemiec, a wobec ich wrogów cesarz Franciszek Józef podkreślał, że i on jest niemieckim księciem. W ten sposób Europa Środkowa w swych przedwojennych granicach, aczkolwiek podzielona między dwa mocarstwa, znalazła się pod niewątpliwą hegemon ją niemiecką. Od r. 1882 trój przymierze z udziałem Włoch zdawało się nawet rozszerzać daleko na południe tę środkowoeuropejską konfigurację polityczną, ale okazało się, jak w średniowieczu, że związek z tym krajem śródziemnomorskim nie mógł być trwały i nie wytrzymał on też próby 1914 r. — Zato podczas wielkiej wojny związek między Niemcami a Austro-Węgrami, mocarstwami centralnemi, jak je słusznie nazywano, zacieśnił się jeszcze bardziej, a to przy coraz większem uzależnieniu politycz-nem i wojskowem tych ostatnich od potężniejszego sojusznika. Co więcej zaś, ich sprzymierzone armje zajęły stopniowo wszystkie niemal obszary, które pod względem geopolitycznym i historyczno-kultural-nym należały właściwie do Europy Środkowej, ale pozostawały dotąd poza granicami obu mocarstw centralnych: a więc na Zachodzie Belgję i Luksemburg wraz z przyległą częścią Francji, a przedewszystkiem na Wschodzie wszystkie nierosyjskie części składowe caratu aż po prowincje nadbałtyckie. I otóż pod wrażeniem tej sytuacji strategicznej, którą miało utrwalić ostateczne zwycięstwo, powstał plan, aby tak rozszerzoną Europę Środkową zespolić w jeden potężny organizm polityczny i gospodarczy, oczywiście pod naczelną władzą Niemiec, aczkolwiek z pewnym stopniem odrębności dla innych państw i państewek, dawnych lub nowych — wśród nich też znacznie okrojonego „Królestwa Polskiego** — całkowicie uzależnionych od Rzeszy niemieckiej i jej potęgi wojskowej. Plan ten, spopularyzowany i nazwany po imieniu w głośnej książce polityka niemieckiego Nau-manna p. t. „Mitteleuropa**, znajdował wyraźne i oficjalne odbicie w precyzowanych stopniowo celach wojennych Niemiec, a przynajmniej na Wschodzie już zdawał się urzeczywistniać po traktacie brzeskim z 1918 r.

4. Znaczenie współczesne. W tym samym jeszcze roku unicestwiła jednak ten plan klęska Niemiec na Zachodzie, a powojenne traktaty pokojowe dały Europie Środkowej inne zupełnie oblicze polityczne. Trwałem pozostało tylko wyparcie Rosji ze środko-wo-europejskich obszarów, ale na uwolnionych w ten sposób ziemiach powstał szereg państw' zupełnie niepodległych. Z nich Polska odrodzona otrzymała też z powrotem dawne zabory Prus i Austrji, a ta ostatnia wogóle uległa podziałowi na państwa narodowe. Niemcy, aczkolwiek okrojone także u innych granic, pozostały największem państwem Europy Środkowej, poza tern jednak składa się ona dziś, zamiast z drugiego cesarstwa o niemieckiej przewadze, z grupy państw, utworzonych — względnie odbudowanych lub rozszerzonych — przez różne narody. Wszędzie znajdujemy wprawdzie mniej lub więcej znaczne mniejszości niemieckie, ale niemal całkiem niemiecką jest tylko mała powojenna Austrja — stąd ciągle dyskutowane zagadnienie przyłączenia jej do Rzeszy. W tej drugiej wschodniej połaci Europy centralnej, którą jako całość można nazywać „nową** Europą Środkową, początkowo naj niesłusznie] do państw nowych, przeciwstawianych wielkim mocarstwom, zaliczano też Polskę, która zajęła swe tradycyjne centralne miejsce w tej części naszego kontynentu, a z niem, zgodnie ze swoim najznaczniejszym tutaj obszarem i zaludnieniem, mocarstwowe stanowisko. Cała ta grupa państw, która przez Finlandję na północy, a państwa w części lub nawet w całości bałkańskie — na południu, sięga znacznie poza teren, mogący się zaliczać do Europy Środkowej, bywa też czasem, z jedynym chyba wyjątkiem Czechosłowacji, obejmowana pojęciem Wschodniej Europy, aczkolwiek kulturalnie, a po części także politycznie, jest ściśle związana — poprzez Niemcy — z mocarstwami Za-