Magazyn60901

305

GDAŃSK

Gdańsk wznawiał następnie sprawę ustalenia swego charakteru prawno-państwo-wego. Między innemi, W. M. Gdańsk przy sposobności rozstrzygania innych spraw przez Wysokiego Komisarza Ligi Narodów, wyjednało dnia 7 listopada 1924 r. jego decyzję, stanowiącą, że „Gdańsk jest państwem w międzynarodowem znaczeniu tego słowa“ i że w każdym razie .....wobec Pol

ski Gdańsk stanowi państwo niezależne...". Rada Ligi dnia 11 marca 1925 r. odrzuciła tę decyzję, stwierdzając, że charakter W. M. Gdańska został ustalony w traktacie wersalskim, co nie wymaga uzupełnień.

W tym stanie rzeczy, powrócić należy do określeń ustalonych w traktacie wersalskim i do autentycznych komentarzy.

W powołanej wyżej nocie premjera Clemenceau z dnia 16 czerwca 1919 r. znajdujemy uwagi następujące: „Lecz Gdańsk, będąc miastem hanzeatyckiem, znajdował się, jak wiele innych miast hanzeatyckich, poza politycznemi granicami Niemiec i był złączony z Polską, przy której korzystał w ciągu wieków z dużej niezależności lokalnej i wielkiej pomyślności handlowej. Będzie on odtąd znowu w położeniu podobnem do tego, jakie zajmował w ciągu wieków..."

W słowach tych nie znajdujemy wprawdzie określenia, czem jest obecnie z prawnego punktu widzenia W. M. Gdańsk. Znajdujemy jednak powołanie się na przeszłość i stwierdzenie, że istnieje analogja między nową sytuacją a tern, czem Gdańsk był w ciągu wielowiekowej historji.

Jednak bliższe rozważenie tej sprawy pozwala na stwierdzenie, że analogja, na którą powołuje się odpowiedź Mocarstw Sprzymierzonych i Stowarzyszonych z dn. 16 czerwca 1919 r., jest ułomna. Gdańsk, na mocy Privilegium Casimirianum r. 1457 —- aczkolwiek wcielony wówczas do Polski — miał uprawnienia o wiele szersze niż te, które mu traktat wersalski przyznał. W szczególności, z punktu widzenia prawa międzynarodowego, Gdańsk posiadał największej doniosłości prawo bezpośredniego traktowania z obcemi państwami, wysyłania do nich swych przedstawicieli i przyjmowania przedstawicieli państw obcych u siebie. Poza tern, w różnych dziedzinach swego życia wewnętrznego, Gdańsk od XV do końca XVIII w. był znacznie mniej ograniczony, niż obecnie. Dotyczy to zwłaszcza siły zbrojnej, administracji portu i spraw żeglugi.

Trudno też nie zauważyć, że między pojęciem „wolnego miasta", istniejącem w prawie międzynarodowem i mającem tam określone znaczenie oraz treść konkretną, opartą na przykładach organizacji miast w XIII i XIV w., a pojęciem tern, urzeczywistnionem obecnie w W. M. Gdańsku, istnieją rozbieżności, które nie pozwalają na to, ażeby uznać W. M. Gdańsk za wolne miasto we własciwem słowa tego znaczeniu. W szczególności należałoby wskazać, że ograniczenia W. M. Gdańska w prawach zewnętrznych na rzecz Polski, a w prawach wewnętrznych — na rzecz Polski i Ligi Narodów, krępują samodzielność gdańską tak dalece, iż czynią z niego zjawisko natury wyjątkowej, dla której analogję trudno byłoby znaleźć. To też tytuł „Wolne Miasto" znajduje raczej usprawiedliwienie w tradycji, niżeli w zakresie uprawnień i tylko jakc tytuł przez tradycję uświęcony może być rozumiany. Natomiast z prawnego punktu widzenia powiedzieć jedynie można, że W. M. Gdańsk, nie stanowiąc prowincji Rzeczypospolitej, ani nie będąc państwem suwe-rennem, co stwierdzają autentyczne komentarze do traktatu wersalskiego — jest ustrojem o charakterze specjalnym, który nie może być zakwalifikowany do żadnego z istniejących uprzednio rodzajów.

Prawnicy, którzy zastanawiali się nad charakterem W. M. Gdańska, mogą być podzieleni na trzy grupy. Do pierwszej zaliczymy tych, którzy twierdzą, że W. M Gdańsk poddane jest polskiej suwerenności. Wymienić wśród nich należy prof. Alberta de Lapradelle, prof. Juljana Makowskiego, prof. Waltera Schiikinga, Hansa Wehberga i t. d. Do drugiej grupy zaliczymy dowodzących, że Główne Mocarstwa Sprzymierzone i Stowarzyszone, którym Niemcy na mocy art. 100 traktatu wersalskiego oddały swą suwerenność na terytorjum przyszłego W. M. Gdańska, suwerenności tej nikomu nie przekazały, a więc zachowały ją dla siebie. Ten pogląd został rozwinięty w pracy dr. Genevieve Levesque. Wreszcie istnieje pogląd, reprezentowany przez prawników gdańskich, którzy przy sposobności różnych rokowań z Polską twierdzili, że istnieje niezależne Państwo Gdańskie. Pogląd ten reprezentowali dr. O. Loening, R. Pfeuffer i inni.

20

Encyklopedia nauk politycznych.