Magazyn6C201

428

GÓRNICTWO I HUTNICTWO

Po nastaniu nowych sprzyjających okoliczności (suchy klimat, odseparowanie od morza) sól zaczynała strącać się na nowo. W podobnych wypadkach wraz z solą osadzał się również i muł jaki wody naniosły, wskutek czego zamiast pokładów czystej soli kamiennej tworzyły się iły solonośne. Po osadzeniu się iłów woda uzyskiwała ponownie swą czystość i na iłach formowały się warstwy czystej soli. Zmienność warunków wyparowywania wody spowodowała przeto niejednolity charakter złóż solnych. Największe złoża solne powstały w formacjach permskiej (cechsztyn), triasowej i trzeciorzędowej (miocen).

2. Złoża solne w Polsce. W Polsce znane są dotychczas: i) złoża podkarpackie, znajdujące się w formacji trzeciorzędowej, w iłach mioceńskich; 2) złoża kujawsko-wielkopolskie, tworzące przedłużenie złóż niemieckich (złoże stassfurckie), znajdujące się w warstwach cechsztyńskich, formacji permskiej.

Złoża podkarpackie ciągną się począwszy od Śląska aż po granicę rumuńską. W pasie podkarpackim wyróżniają trzy części: zachodnią — złoże solne koło Rybnika; środkową — złoża okolic Wieliczki i Bochni; wschodnią — złoża obszaru solono -śnego pomiędzy Dobromilem a granicą rumuńską. Złoże kolo Rybnika ma charakter dużej soczewki o obszarze 92 km², zalegającej nad pokładami karbońskimi, na głębokości od 100—300 mtr. od powierzchni ziemi. Złoże to pomimo swego bogactwa i dogodnych warunków zalegania nie jest dotychczas wybierane, z powodu nadmiaru soli w Polsce.

Złoże w Wieliczce ma niezwykle ciekawą budowę geologiczną, powodującą niespotykane gdzie indziej rozmieszczenie i wygląd wyrobisk górniczych w istniejącej tam kopalni. W Wieliczce utwór solny składa się z dwóch odrębnych złóż: dolnego, wyraźnie uwarstwionego, i górnego, które zostało nasunięte z zewnątrz na sformowane już złoże dolne. Pogruchotane złoże górne w niektórych miejscach swemi bryłami wciska się między uławicone pokłady złoża dolnego. Prof. W. Friedberg, na podstawie badań fauny mięczaków znalezionych w utworze solnym wielickim, wywnioskował, że dolne złoże należy zaliczyć do piętra Helve-tien, a górne do młodszego piętra Vindobo-nien, czyli do tortonu. Poza tern, obecność wśród brył piaskowca karpackiego, z przyległej formacji dolno-kredowej, świadczy o utworzeniu się górnego (bryłowego) złoża już po wypiętrzeniu ostatecznem Karpat, podczas gdy złoże dolne jest od tego wypiętrzenia dawniejsze. W niedalekiej Bochni mamy już tylko warstwy odpowiadające dolnemu złożu w Wieliczce. W złożu bocheń-skiem utworu bryłowego nie spotykamy. Niektóre bryły soli w Wieliczce znajdowano bardzo blisko od powierzchni ziemi. Przy pogłębianiu np. szybu „Daniłowicza" w latach 1640—1642 natrafiono już w 24 m na bryłę soli. Po wybraniu soli z tej bryły powstała komora „Włodkowice" która istnieje do dzisiaj. W ciągu wieków całych wybierano sól z brył różnej wielkości, od kilku do kilkuset tysięcy m³. Po wybraniu soli z tych brył potworzyły się ogromne puste przestrzenie — komory, wprawiające w podziw zwiedzających (komora „Kioski" — 315000 m³, komora „Dunajewski" — 139200 m³ i t. p.). Niektóre komory stoją już setki lat, co objaśnia się znaczną wytrzymałością soli. Wytrzymałość soli na ściskanie np. jest 400 kg/cm², podczas gdy wytrzymałość betonu = 80—500 kg/cm², muru ceglanego = 50—250 kg/cm², cegły — 100—350 kg/cm² (praktycznie 80 do 200).

U granic każdej bryły, przy wybieraniu z niej soli, pozostawiano ścianki tej soli, grubości od 1 do 2 m, które, jak dowodzi doświadczenie, wytrzymują doskonale ciśnienie górotworu. Objętość komór mieszczących się w bryłach wynosi ok. 61 mi-ljonów m³. Komory są rozmieszczone na rozmaitych poziomach, na przestrzeni w rzucie poziomym 880 000 m². Powierzchnia komór w rzucie poziomym wynosi 460 000 m². Komór wzmocnionych obudową drzewną jest 8‘/>%, podsadzonych — 19ⁱlt%, reszta trzyma się bez jakiejkolwiek pomocy. Roboty w kopalni Wieliczka są prowadzone obecnie na poziomie IV, t. j. na głębokości 170 m, licząc od powierzchni, poza terenem miasta Wieliczki.

Na wschód od obszaru Wieliczka -- Bochnia, poczynając od Dobromila do granicy rumuńskiej, t. j. na długości 235 km, ciągnie się nieprzerwanie pas złóż solnych. Szerokość tego pasa dochodzi w niektórych miejscach do 30 km. W złożu występują przeważnie iły solne, zawierające NaCl do 50% swej objętości. Na całym obszarze zajętym przez utwory solne znajduje się bardzo dużo (800) naturalnych źródeł solnych.