Magazyn6W001

566

HANDEL

często też pod mianem „statystyki handlowej “ ma się na myśli statystykę handlu zagranicznego. Statystykę tę omawiamy w rozdziale II, tu zaś zajmiemy się statystyką handlu wewnętrznego. Masa, jaką powinna objąć ta statystyka, aby osiągnąć zupełność, jest olbrzymia, większa nawet od masy statystyki produkcji. Bliższą definicję masy statystyki handlu wewnętrznego osiągamy w następujący sposób: przede-wszystkiem ograniczamy się do handlu towarowego, następnie zaś musimy włączyć do masy badanej lub tez pozostawić poza nią pewne przypadki graniczne, a więc np. tak zwany przemysł gospodni (hotele i restauracje). Molinari proponuje restauracje włączać do handlu, hotele zaś — nie. Powstaje też pytanie, czy do handlu zalicza się sprzedaż własnych wyrobów. Naogół oczywiście odpowiedź wypadnie przecząco, w poszczególnych wypadkach mogą się jednak nasunąć wątpliwości, czy w pewnem przedsiębiorstwie przeważają cechy przedsiębiorstwa przemysłowego czy handlowego. Poza tem ograniczenia masy badanej wynikają ze względów praktycznych, np. wyłącza się handel wędrowny. — Jednostką liczeniową jest przedsiębiorstwo handlowe lub też sklep czy też analogiczna jednostka. Cechy badane zależą od tego, czy s. h. pojmujemy jako statystykę przedsiębiorstw, obrotów lub też kosztów pośrednictwa.

W statystyce przedsiębiorstw handlowych jednostką statystyczną nietylko przy zbieraniu danych, ale i w opracowaniu ich jest przedsiębiorstwo, zestawienia tej statystyki mają postać wyliczenia, ile jest przedsiębiorstw o pewnych cechach. Cechy te (i ich odmiany) bywają następujące: forma prawna (firma jednostkowa, spółka akcyjna, z ograniczoną odpowiedzialnością i t. d.), forma handlu (hurtowy, detaliczny, domokrążny, pośrednictwo), forma organizacyjna (wydziela się tu np. domy towarowe, przedsiębiorstwa filjalne, magazyny o cenach jednolitych), liczba sklepów, liczba pracowników (z wydzieleniem właścicieli i pomagających członków rodzin), główne artykuły, któremi przedsiębiorstwo obraca, wysokość obrotów i t. d.

W statystyce obrotów handlu jednostką dla celów opracowania jest jednostka pieniężna, a więc np. jeden złoty, tysiąc złotych. Przedewszystkiem ustala się ogólną sumę obrotów w zasięgu opracowanej masy statystycznej, które następnie dzieli się w/g artykułów zbytu, w/g sposobu pokrywania należności przez nabywców (za gotówkę, na kredyt i na jakich warunkach) oraz w/g tych cech, jakie omawialiśmy poprzednio dla statystyki przedsiębiorstw handlowych. Ze statystyką obrotów łączy się zazwyczaj statystykę zapasów. Należy zauważyć, że w praktyce wartość zapasów szacuje się najczęściej po cenie kosztu, przez co nie można tej wartości porównywać bezpośrednio z rozmiarami obrotów. Wprowadza się tu często pojęcie tak zwanej szybkości obrotów, która ma się równać stosunkowi sumy obrotów w ciągu p>ewnego czasu do stanu zapasów. Co do obliczenia tego stosunku trzeba najpierw zauważyć, że licznik i mianownik powinny być wyrażone w jedno-imiennych jednostkach, jeśli więc, jak wspominaliśmy, obroty liczy się po cenie sprzedaży a zap>asy po cenie zakupu, to kc nieczne jest wprowadzenie odpowiedniej poprawki. Nadto stan zap>asów w ciągu okresu badanego, naprzykład roku, nie jest jednakowy, inne też otrzymamy rezultaty, dzieląc obroty przez stan zapasów w początku roku, w jego końcu lub też przez przeciętny stan zapasów w ciągu roku, jeśli stan ten da się wypośrodkować; ostatnia alternatywa jest teoretycznie najsłuszniejsza.

Statystyka kosztów pośrednictwa może wychodzić bądź ze statystyki przedsiębiorstw handlowych, bądź ze statystyki obrotów, posługując się im właściwemi jednostkami. Dążymy tu do uchwycenia całkowitej sumy kosztów pośrednictwa, t. j. różnicy między wartością dóbr u producentów i u konsumentów, jak również składowych części tej sumy: płac, komornego, kosztów reklamy, innych kosztów, wreszcie zysku. Często bardzo koszt pośrednictwa wyraża się w procentach wartości „wyjściowej", t. j. u producenta. Korzystamy tu wiele z danych statystyki cen.

Olbrzymie rozmiary masy statystycznej, wchodzącej w grę w s. h., spowodowały, że dochodzenia statystyczne o charakterze wyczerpującymi rzadko tylko bywają tu stosowane. Do r. 1937 tylko w trzech państwach, mianowicie w Stanach Zjednoczonych, w Kanadzie i Irlandji, przeprowadzano spisy handlowe, t. j. powszechne spisy przedsiębiorstw handlowych z uwzględnieniem danych o rozmiarach obrotów i elementach kosztów pośrednictwa. Spisy przedsiębiorstw, nie uwzględniające tych danych,