Magazyn6X101

577

HANZA

morską. Setki jej okrętów ukazują się na wybrzeżach Francji, a później także Hiszpan ji i Portugalji. Na rynkach flandryj-skobrabanckich odgrywają Hanzeaci rolę bardzo poważną, choć nie tak wielką jak w Anglji. Tutaj, dzięki pożyczkom, udzielanym królom angielskim, uzyskują oni przywileje większe od rodowitych Anglików, wypierając tych ostatnich prawie zupełnie z zamorskiego handlu Anglji i uzyskując np. wyłączność handlu wełną. Rybołówstwo na Bałtyku znajduje się w rękach Hanzy. Koncentruje się ono na Schonen. W tej okolicy bowiem ukazują się aż do XVI-go wieku ogromne ciągi śledzi, które dopiero w połowie XVI-go wieku zwracają się na morze Północne.

Można stwierdzić, że od XIV do XVI wieku Hanza posiada w północno-wschodniej Europie monopol handlowy, jakich mało zna historja. Surowce wschodu i Anglji wymieniają się za jej pośrednictwem na fabrykaty zachodu. I tak np. wywozi ona z Anglji wełnę, sukno, skóry i metale (cynę), a przywozi do Anglji wina, wyroby z żelaza, futra rosyjskie, śledzie norweskie, drzewo, zboże, korzenie i wosk. Zboże polskie, drzewo i rudy szwedzkie idą przeważnie do Niderlandów. Wywozi się zaś gotowe fabrykaty z wówczas już uprzemysłowionych okolic Niderlandów, jak np. sukna flandryjskie. O rozmiarach tego handlu dać mogą wyobrażenie pewne cyfry: w jednym tylko roku eksportuje Hanza z Anglji około 180000 kwintali wełny, a z samego Gdańska odchodziło co roku 600—700 okrętów ze zbożem polskiem do Niderlandów. Pod koniec XV wieku zawinęło w jednym tylko roku do Gdańska 197 okrętów z Lubeki. Okręty Hanzy (Koggen) miały nieraz pojemność, dochodzącą do 1600 a nawet 4 000 tonn. Pod koniec XVI wieku obroty portowe w Gdańsku przewyższały obroty Lubeki, a w ruchu okrętowym na Sundzie udział Gdańska wynosił ponad 50%.

Nie odrazu oczywiście wywalczyła sobie Hanza swoje dominujące stanowisko handlowe. W przeciwieństwie do południowo-niemieckich związków miast nie stara się ona o wywarcie wpływu na wewnętrzno-po-lityczne stosunki Rzeszy, koncentrując cały swój wysiłek na obronie i rozszerzaniu swych przywilejów handlowych. Wykorzystuje w tym celu wzajemne konflikty państw skandynawskich, osłabienie Francji przez wojny z Anglją oraz wojny białej

i czerwonej róży w Anglji, której królowie płacą jej wielkiemi przywilejami za udzielane pożyczki i ulgi fiskalne (celne). Po zwycięstwie Hanzy nad Waldemarem duńskim Danja i Norwegja popadają wskutek traktatów z r. 1370 i 1375 w zależność gospodarczą od niej. Albrecht meklemburski zaś, uzyskawszy zapomocą Hanzy tron szwedzki, daje jej wielki przywilej w r. 1368. Wykorzystanie powyższych konfliktów i wojen przyczynia się do wzrostu znaczenia handlowego i politycznego Hanzy. Po zawarciu Unji Kalmarskiej 1389 r. stara się ona o jej rozbicie, widząc w jedności państw skandynawskich niebezpieczeństwo dla siebie. Danja, najpotężniejsza z nich wówczas, sprzymierza się z Niderlandami w 1423 r., które zostają przez „Osterlingów", t. j. miasta wschodnie Hanzy, wykluczone od handlu bałtyckiego. Pokój w Kopenhadze (1441 r.) nie jest trwały. Następny pokój w Malmó (1512 r.) przynosi coprawda Hanzie potwierdzenie przywilejów, lecz otwiera Sund, Norwegję i Schonen dla kupców niderlandzkich. Lubeka w przymierzu z Gdańskiem doprowadza w r. 1523 do rozbicia Unji Kalmarskiej, do detronizacji Krystjana II w Danji, powołania na króla duńskiego ks. szlezwicko-holsztyńskiego Fryderyka i do wstąpienia Gustawa Wazy na tron szwedzki. Hanza uzyskuje wtedy w Szwecji monopol handlu i wolność od ceł, a w Danji wolny przejazd przez Sund dla siedmiu najważniejszych swych miast, bijąc w ten sposób wdzierającą się na Bałtyk konkurencję niderlandzką. W tym okresie popierają Hanzę Szwecja i zazwyczaj Szlezwik i Holsztyn. Przywileje, uzyskane przez Hanzę, były jednak zbyt uciążliwe dla państw skandynawskich, które je też niebawem po zawarciu pokoju w Malmó ograniczają. Burmistrz Lubeki Jurgen Wullenwe-wer planuje w odpowiedzi rozbiór Danji i zagarnięcie Sundu i południowej Szwecji. W wojnie tej t. zw. hrabskiej (Grafen-fehde), która wybucha w 1534 r., Lubeka, wspomagana przez Rostok, Wismar i Stral-sund (kilka innych miast hanzeatyckich dało subsydja pieniężne), ulega jednak koalicji Danji, Szwecji, książąt pomorskich, Szlezwiku i Holsztynu i zostajt pobita w bitwie morskiej pod Swendborgiem (1535    r.).

Pokojem w Hamburgu (1536 r.) uzyskuje Hanza od Danji potwierdzenie tylko części przywilejów. Traktat w Odense 1560 r.