CCF20091006021 tif

gwiazdami: pierwszą — widoczną rano, drugą

—    ukazującą się na niebie wieczorem. Innymi słowy, imiona własne „Gwiazda Poranna” i „Gwiazda Wieczorna” mają ten sam nominat,

w terminologii Fregego--Bedeutung. Sensy

zaś tych, wyrażeń, czyli ich znaczenia, u Fre^ gego Sinn, są różne. Sensem imienia własnego „Gwiazda Poranna” jest to, że chodzi o gwiazdę na porannym niebie. Sens. zaś imienia własnego „Gwiazda Wieczorna” jest inny: informuje ono, iż chodzi o gwiazdę, którą widać wieczorem.

Dotyczy to nie tylko wyrazów i zwrotów, które gramatyka określa jako imiona własne.-Wyobraźmy sobie trójkąt, a w nim trzy tzw. środkowe, czyli odcinki linii prostej łączące jegó wierzchołki ze środkami przeciwległych boków. Środkowe te — oznaczmy je literami a, b, c — prżecinają-się w tym samym punkcie P. A zatem wyrażenie „punkt przecięcia a oraz b” odnosi się do punktu P. Do tegoż punktu P odnoszą się wyrażenia „punkt przecięcia a oraz'c” i „punkt przecięcia b oraz c". Wszystkie trzy wyrażenia mają więc ten sam nominat, ale — zauważa Frege — każde z nich ma inny sens, bo mówi o innej za każdym razem parze środkowych trójkąta.

Jak widać, nominatem danego wyrażenia jest

—    według Fregego — ten przedmiot, który ono oznacza. Przyjmował przy tym, iż każde wyrażenie, z wyjątkiem takich nic nie oznaczających, czyli pustych, jak wyraz „Hamlet”, o-znacza jeden tylko przedmiot, ma jeden n.o-minat. Ńa przykład nominatem słowa „Arystoteles” jest przedmiot indywidualny, czyli jednostkowy, Arystoteles, nominatem słowa „drzewo” — przedmiot abstrakcyjny, czyli oderwany, zbiór wszystkich drzew, nominatem zdania „Napoleon urodził się na Korsyce” — przedmiot idealny, Prawda, nominatem zaś zdania

3W „Napoleon Urodził się w Warszawie” ¹— przedmiot idealny, Fałsz.

A czym jest sens wyrażenia? Frege wyjaśniał to w następujący sposób. Nominał wyrażenia bywa w taki lub inny spogatripr^dśtawibny czy naświetlony przez sens^ owego wyjrzenia. Na przykład inny aspekt^-planety W enus ukazuje się dzięki sensowi imienia własnego „Gwiazda Poranna” niż dzięki sensowi imienia własnego „Gwiazda Wieczorna”.

„Zazwyczaj związek między znakiem, jego sensem i jego nominatem jest taki — pisał Frege że znakowi odpowiada określony sens, a temu sensowi odpowiada znów określony nominał; natomiast danemu nominałowi (obiektowi) nie musi odpowiadać tylko jeden znak” (Frege, 1967:227). -

Zwracał. przy tym uwagę, że zarówno nominał, jak sens znaku należy odróżnić od skojarzonego z nim wyobrażenia” (Frege, 1967:229). pominął,imienia własnego — wyjaśniał .— to ten obiekt, Który''orfo "desygnuje; wyobrażenie, które możemy mieć zarazem, jest czymś całkiem subiektywnym; sens zawiera się pośrodku: nie jest subiektywny, jak wyobrażanie, ale też nie jest owym obiektem” (Frege, 1967:230). Różnicę tę ilustrował następującym przykładem: „Ktoś obserwuje księżyc przez teleskop. Księżyc da się przyrównać do nominatu; jest przedmiotem obserwacji, danym ,za pośrednictwem rzeczywistego, rzuconego przez obiektyw do . wnętrza teleskopu, oraz za pośrednictwem obrazu Siatkówkowego, powstałego W oku obserwatora. Ten pierwszy obraz porównać można z sensem, drugi zaś z przedstawieniem (bądź wyobrażeniem w.znaczeniu psychologicznym). Obraz rzeczywisty we wnętrzu teleskopu jest jednakże relatywny; zależy od punktu widzenia; mimo to jest. obiektywny, o

251