Magazyn6d601

642

HOUSE EDWARD MANDELL — HRUSZEWSKI MICHAŁ

House Edward Mandell.

H., urodzony w r. 1858, jest jedną z najbardziej wpływowych, ale zarazem najbardziej tajemniczych postaci w polityce amerykańskiej ostatnich dziesięcioleci. Nie zajmując nigdy żadnego urzędowego stanowiska i posiadając tylko honorowy tytuł pułkownika, był doradcą prezydenta Wilsona we wszystkich najważniejszych sprawach polityki zagranicznej przez cały pamiętny okres jego rządów. Sam Wilson o nim powiedział: „Był mojem drugiem ,,ja“: jego myśli i moje były jedne i te same“.

W przededniu wojny światowej Wilson wysłał H. do Europy, by zbadał sytuację międzynarodową. H. był jednym z niewielu ludzi, którzy widzieli niebezpieczeństwo wojny światowej w całej jego grozie, i to ze względu na siłę czynników militarystycznych zarówno we Francji i w Rosji, jak w Niemczech i w monarchji austrjacko-węgierskiej. W jednej Anglji widział element hamujący, ale i ją, jego zdaniem, stawiały w pozycji przymusowej ciągłe zbrojenia morskie Niemiec.

Po wybuchu wojny H. z polecenia Wilsona jeszcze w latach neutralności Ameryki zwiedzał stolice państw wojujących celem sondowania możliwości amerykańskiego pośrednictwa pokojowego. Podjęta w lutym r. 1916 próba sformułowania warunków pokojowych i zwołania konferencji, ponawiana jeszcze kilkakrotnie, rozbiła się o opór aljantów, głównie Anglji; zaś na próbę bardziej już określoną w postaci pierwszej wilsonowskiej redakcji warunków pokojowych w mowie do Senatu dn. 22 stycznia r. 1917 Niemcy niebawem odpowiedziały wznowieniem bezwzględnej wojny podwodnej, co skłoniło Stany ostatecznie do czynnego wystąpienia po stronie aljantów.

Wyjeżdżając do Paryża na konferencję pokojową, Wilson wziął ze sobą kilku wybranych ludzi, ale nikogo z nich się nie radził, ani nie słuchał prócz H., tak że H. jedynie może uchodzić za współtwórcę jego koncepcji układu pokojowego i nowego systemu stosunków międzynarodowych.

Jeszcze w czasie wojny, w roku 1916, H. w N. Yorku poznał się z Paderewskim i jak opowiada Charles Phillips, po wysłuchaniu całogodzinnych, wymownych wywodów Paderewskiego oświadczył: „Przekonał mnie Pan. Obiecuję pomagać Polsce, jeżeli będę mógł. A zdaje mi się, że będę mógł“. Odtąd łączy obydwóch stała współpraca, wierna przyjaźń i ciągła wymiana myśli. Wkrótce po owej historycznej rozmowie H. żąda od Paderewskiego pisemnego memorjału w sprawie polskiej, przedkłada ten memorjal Wilsonowi i przez to uzyskuje włączenie odbudowy niepodległej Polski do pierwszego wilsonowskiego projektu pokoju z r. 1917, a w dalszem następstwie do historycznych „czternastu punktów”.

Tak samo wynikiem korespondencji H. z Paderewskim już w czasie działalności tego ostatniego w Polsce było uznanie de facto rządu polskiego przez Wilsona i jego rząd jeszcze w czasie konferencji pokojowej, w styczniu r. 1919.

Ten stosunek do Polski — uznany przez Paderewskiego pięknym gestem ofiarowania miastu Warszawie pomnika H. — trwał dalej po wojnie światowej. H., jak mało kto inny, umiał zrozumieć doniosłość wojny polsko-bolszewickiej w r. 1920 i dał temu wyraz w publicznem przemówieniu w Paryżu. Osobiste jego stosunki z Paderewskim pozostały najściślejsze: w r. 1924 zaznajomił go w Londynie z innym wielkim Polakiem, Józefem Conradem, a w r. 1932 pisze do Phillipsa: „Niema nikogo w życiu publicznem naszych dni, kogobym podzi ■ wiał bardziej, niż Ignacego J. Paderewskiego”.

H. wydał w r. 1921 książkę o konferencji pokojowej p. t. „What really happened at Paris”, i zezwolił na wydanie materjałów ze swej korespondencji p. t. „The Intimate Papers of Colonel House”.

Literatura: Beard Ch. and M.s The flise of American CiviŁi~ zation. N. York 1928. — PWlWpa Charlecs Paderewski. N. York 1933.

R. Dyboski.

Hruszewski Michał.

H., historyk ukraiński (1866—1934), pochodził z rodziny, która od XVIII w. piastowała w pow. czehryńskim różne urzędy duchowne. Jako student wydziału historycz-no-filologicznego Uniwersytetu .Kijowskiego pracował pod kierunkiem prof. Wł. An-tonowycza. Monografja: „Istorija Kijew-skoj ziemli" zdobyła mu ogólne uznanie fachowej krytyki. Uzyskawszy w r. 1894 stopień magistra historji, został w tymże roku przez Uniwersytet Lwowski powołany na katedrę historji powszechnej z ukraiń-