Magazyn6q901

715

INTERWENCJONIZM

3.    Państwo w drodze reglamentacji (nakazów lub zakazów) wpływa na ilość i jakość produkcji, handlu i konsumcji, oraz ustala kto ma prawo podejmować się czynności gospodarczych. Zakazy bywają częściej stosowane od nakazów. W polityce handlu zagranicznego wielokrotnie zakazuje państwo przywozu niektórych towarów, lub dozwala na przywóz tylko określonych ich ilości (kontyngenty). Zakazuje także wywozu pewnych produktów. W stosunkach wewnętrznych zakazuje również niekiedy produkcji lub handlu pewnemi towarami, lub udziela wybranym osobom koncesji na produkcję czy na handel, a czasami nawet wyłączności (np. patenty). Zakazy przywozu lub wywozu mają zazwyczaj cele polityczno-ekonomiczne. Zakazy, stosowane do życia gospodarczego wewnętrznego, motywowane są częściej względami natury ogólno-kulturalnej, higjenicznej lub polityczno-społecznej .

Zakazy pobierania cen wyższych, lub odwrotnie, płacenia cen niższych od ustanowionych należą wprawdzie do środków zmieniających rentowność pewnych działów, ale ich celem nie jest oddziałanie tą drogą na wielkość produkcji, lecz tylko bezpośrednie zmienianie stosunków wymiennych.

4.    Cele osiągalne w drodze interwencji. Rozpatrując oddziaływanie i. na życie gospodarcze, należy ją oświetlić z dwu stron: 1) ze strony celów, które przy jej pomocy mogą być osiągane, pod warunkiem jej skuteczności, 2) ze strony skuteczności stosowanych środków.

Przyjmując jako oczywisty pewnik, że suma bogactwa wymierna objektywnie (t. j. w pieniądzu, w ilości i miarach towarów i t. p.) wzrasta najszybciej wówczas, gdy tok życia gospodarczego nie napotyka żadnych przeszkód na swej drodze t. j. gdy gospodarka zbliża się najbardziej do równowagi, musimy w konsekwencji uznać, że i. nie nadaje się do osiągania celów wzbogacenia społeczeństwa w powyżej określonem znaczeniu. Co więcej, musi je zmniejszać. Nie mamy natomiast podstaw do rozstrzygnięcia, czy może dopomóc do podniesienia bogactwa w znaczeniu subjektywnem t. j. w znaczeniu wyrównania zaspokojenia potrzeb różnych jednostek. Dla ustalenia sądu musielibyśmy bowiem zestawić a) straconą — dzięki odsunięciu życia gospodarczego od naturalnego toku — sumę bogactw wymiernych objektywnie, oraz b) ewentualny przyrost użyteczności całego społeczeństwa, któryby mógł wynikać z lepszego zaspokojenia potrzeb niektórych jednostek, przeważającego straty użyteczności innych.

Zmiany w sumie użyteczności osiąganych przez rozmaite jednostki nie są uchwytne, bo nie możemy mierzyć ani porównywać potrzeb różnych jednostek. Stąd ani strat poniesionych przez jednych nie możemy porównywać z korzyściami innych, ani też bilansu tych zmian zestawić ze stratą objektywnie wymiernego bogactwa. I. może natomiast osiągać pewne cele szczegółowe, takie jak przesunięcie bogactwa od jednych warstw społeczeństwa do innych, zmiany struktury gospodarczej t. j. rozwinięcie jednych, a ograniczenia innych działów produkcji. Te cele mogą mieć znaczenie z punktu widzenia politycznego, społecznego, kulturalnego, higjenicznego i t, p. W tym zakresie i. jest uprawnionym środkiem oddziaływania państwa na społeczeństwa, o ile państwo uzna który z tych celów za tak ważny, że winien być osiągnięty nawet kosztem zmniejszenia bogactwa.

Należy jednak zkolei rozpatrzyć skuteczność i., mogłoby się bowiem okazać, że sprowadzane przezeń skutki nie są zgodne z celami, które sobie państwo stawia.

5. Skuteczność interwencjonizmu. Jeżeli pominiemy działalność gospodarczą, którą państwo usiłuje zastąpić inicjatywę prywatną jako zagadnienie należące do etatyzmu, to należy rozpatrzyć skuteczność dwu innych metod, t. j. stosowania rozkazów (nakazów lub zakazów) i stosowania zespołu środków, zmieniających rentowność różnych działów życia gospodarczego.

Warunkiem skuteczności rozkazów jest to, by były wykonywane. Zagadnienie sprowadza się zatem do techniki władzy wykonawczej i administracji. Należy jednak podkreślić, że instynkt gospodarności (dążenie do korzyści) jest z jednej strony bardzo silny, z drugiej zaś bardzo powszechny. Dlatego władza państwowa napotyka tu na szczególnie silny opór ze strony jednostek. Stąd też powszechność takich przestępstw jak przemyt, tajny wyrób (np. wódki) lub niedozwolony handel czy konsumcja (np. niestemplowanych zapalniczek w Polsce lub alkoholu w Stanach Zjednoczonych w czasie prohibicji). Tego rodzaju łamanie rozporządzeń władzy państwowej nietylko