Magazyn61601

12

KAMIENIOŁOMY

rajski biały lub lekko żółty, drobnoziarnisty piaskowiec szydlowiecki, występujący czasami w ławicach grubości kilkumetrowej. Dostarcza on nietylko wyborowego ciosu fasadowego, ale jest również dobrym materjalem rzeźbiarskim, co sprawia, że naokół Szydłowca, a także w powiatach iłżeckim i radomskim, powstał wiejski przemysł rzeźbiarski wyrobu figur przydrożnych, krzyżów i t. p. Piaskowiec szydło-wiecki posiada znakomite cechy fizyczne, bo w stanie świeżym daje się łatwo obrabiać i nie kruszy się. Ponieważ zaś nadto opiera się bardzo skutecznie działaniu czynników atmosferycznych, stąd śmiało wyznaczyć mu można naczelne miejsce wśród naszych materjałow ciosowych. Podobne piaskowce występują także w okolicach Kunowa, Wierzbnika i Żarnowa. W Szydłowcu istnieje kilka k., jednak żaden z nich nie jest prowadzony na prawdziwie wielką skalę. Brak im kapitałów i organizacji handlowo-technicznej. Inny typ kamienia, szczególnie nadającego się na fasad)' domów, przedstawia piaskowiec z Wąchocka, czerwony, różowy lub brunatny. Podobnie jak szydlowiecki jest to materjał bardzo trwały i dający się łatwo obrabiać, stąd niegdyś wywożony do Moskwy. Cennego średnio i gruboziarnistego piaskowca

0    kolorze kremowym dostarczają również łomy suchedniowskie i witulińskie, występujące na najniższym poziomie dolnego triasu. Ze względu na swą ciepłą barwę kremową płyty pochodzące z tych łomów są coraz częściej używane do oblicowań domów, gdy znowu piaskowiec pińczowski specjalnie nadaje się do rzeźby, choć niezły jest on także i na cios. Na wschodzie Polski, a mianowicie w Proniatyme pod Tarnopolem, występuje trzeciorzędowy piaskowiec średnioziarnisty o lepiszczu wapienno-krzemionkowem, nadzwyczaj miękki po wy dobyciu i dający się bardzo łatwo obrabiać, pod działaniem zaś atmosferycznem silnie twardniejący. Odpowiedni zarówno do rzeźby, jak i na materjał ciosowy. Użyto go do wzniesienia tego rodzaju arcydzieła, jak kościół O. O. Dominikanów w Tarnopolu, oraz do wielu innych gmachów w sąsiedztwie. Piaskowiec tak zwany trembowelski wieku dewońskiego, występujący poza tern w Dyczkowie i gdzie indziej na Podolu, nadaje się szczególnie na schody, podesty

1    chodniki, a mniej do innych celów budowlanych. Miejskie k. w Trembowli wydobywają tego materjału około 15000 tonn rocznie.

W Karpatach, tak bogatych w piaskowiec, jest stosunkowo niedużo materjałów użytecznych w calem tego słowa znaczeniu, czy to do celów drogowych czy też do innych budowlanych. Pochodzi to przeważnie stąd, że lepiszcze, spajające piasek, bywa tu najczęściej ilaste i słabe. Do najbardziej jeszcze odpornych z Karpackich piaskowców należą magórskie, godulskie i jamneń-skie. Szczególnie magórski jest tutaj najlep-szem naszem tworzywem, bo dość odpor-nem na wpływy amosferyczne i działanie wód. Mimo to dobywa się go mało. Wielką próbę swej użyteczności złożył piaskowiec jamneński z wschodnich Karpat. Zbudowano z niego przed 40 laty ogromne i śmiało przez Prut przerzucone wiadukty kolejowe na linji Stanisławów—Woronienka, wielkie dzieło polskiej techniki. Z k. karpackich swoją produkcją wybija się na czoło tylko k. Braci Groedlów w Skolem, wydobywający corocznie około 70 000 tonn. Inne są już znacznie mniejsze.

Do cennych skał budowlanych zaliczać wreszcie musimy nasze wapienie, które znowu jako materjał do konstrukcji dróg są niemal bez wartości. Zwane są one często „marmurami” aczkolwiek nie są one mar murami w rodzaju kararyjskich czy niektórych greckich a tylko zbitemi, masywnemi, bardzo czystemu staremi wapieniami, które po oszlifowaniu 1 wypolerowaniu nabierają żywego połysku, a także nadają się doskonale do celów ornamentyki architektonicznej, ze względu na swoją barwę i wytrzymałość, o ile nie podlegają bezpośrednio wpływom naszego wilgotnego i zmiennego klimatu. Stosowane nazewnątrz jako cios, już po kilkunastu latach zaczynają matowieć, kruszyć się i pękać. Z tego rodzaju tworzyw, czarne dewońskie (bo są także jasnoróżowe z białemi żyłkami i popielate) „marmury” występują w Dębniku — w kra-kowskiem w pobliżu Krzeszowic, eksploatowane tutaj już od połowy w. XV. Pełno ich w kościołach krakowskich, warszawskich (Katedra św. Jana), lwowskich, toruńskich, gdańskich aż po Frombork w Prusiech Wschodnich. Inne miejsce eksploatacji „marmurów” mamy pod Chęcinami w Górze Zelejowej. Tutaj posiadają one strukturę wyraźnie krystaliczną i składają się z na-przemianległych żyłek białych i różowych, razem co do barwy zlewających się w ton