Magazyn66901

65

KARPATY

muje się głównie rolnictwem (żyto, owies), hodowlą (bydło rogate), leśnictwem i pasterstwem (owce na halach). Rozwinięty jest tu także przemysł chałupniczy i ludowy (Podhale). Duże zyski (ok. 45 miljonów zł) przynosi obecnie ruch zdrojowiskowy (Rabka, Szczawnica, Krynica, Żegiestów, Iwonicz, Rymanów ze źródłami słonemi i szczawami), letniskowy (letnicy z całej Polski) i turystyczny zarówno letni jak i zimowy. Z bogactw mineralnych występują w tym obszarze poza źródłami mineralnemi: sól kamienna (Wieliczka, Bochnia), ropa naftowa w pasie od kotliny Sądeckiej na wschód z najbogatszemi terenami koło Gorlic, Jasła, Krosna i Brzozowa (108 000 ton prod. rocznej ), gazy ziemne (Roztoki k. jasła), węgiel brunatny (Niskowa, Grudna Din.) i rudy żelaza (syderyt), zawierające do 55% Fe (eksploatowane od 1937 r.). Obszar Beskidu Niskiego (Środkowego) między Dunajcem a Sanem, a na południu po linję kolejową Nowy Sącz—Sanok został włączony do Centralnego Okręgu Przemysłowego.

3. Karpaty Centralne. Na południe od Beskidów Zachodnich wznoszą się K. Centralne oddzielone od nich szerokiem obniżeniem (dolina Wagu — kotlina Żiliny—Orawska—Nowotarska), którem biegnie wąski pas skalic wapiennych (Pieniny). Krystaliczne K. Centralne cechują liczne kotliny położone wśród potężnych masywów górskich i łączące się jedynie przełomami rzecz-nemi. W K. Centralnych można wydzielić kilka ciągów górskich, łukowato wygiętych:

1)    Małe K. (754 m), Inowiec (1 042 m), Wiaterne Hale (1 477), Mała Fatra (1 770 m), góry Proseczańskie (1 613 m), Tatry, najwyższy masyw karpacki (Garłuch 2 663 ^m)» góry Lewockie (1 252 m) i Branisko (1 193 m). Pas ten budują łupki krystaliczne i granit okryte od pn. zach. i północy sfałdowanemi utworami osadowemi (kwar-cyt, dolomit, wapień), w Tatrach przyniesio-nemi częściowo z południa w postaci dwóch płaszczowin. Następny pas masywów kry-staliczno-wapiennych to oddzielone kotlinami Turczańską, Liptowską i Spiską góry:

2)    Tribec (829 m), Wielka Fatra (1 591 m), Niżne Tatry (2 045) oraz Słowacki Kras. Do tego pasa przylegają od południa góry wulkaniczne: 3) Ptacznik (1 346 m) i Rudawy Słowackie oraz oddzielone dolinami Ipoli i Hernadu, wzniesienia: 4) Nowogrodzkie, Matra, Bukowe, Hedżiala. Na linji Hernadu urywa się występowanie starszych formacji i dalej na wsch. poza górami fliszowemi biegną tylko młode góry wulkaniczne. Obszar K. Centralnych rozcinają rzeki: Wag z Orawą, Nitra, Hron, Ipola i Hornad. Łączą one pięknemi, stromo-ściennemi przełomami duże i płaskie kotliny pochodzenia tektonicznego (zapadliskowego). Masywy górskie posiadają strome zbocza, a wierzchowiny to łagodne to ostre. Najbardziej skalisty i dziki jest krajobraz Tatr, najpiękniejszej grupy górskiej w K. Swoje śmiałe a osobliwe formy zawdzięcza działalności lodowców dyluwjalnych (Tatry były trzykrotnie zlodowacone). Góry są pokryte zwartemi lasami szpilkowemi do wysokości 1 400—1 500 m, wyżej występuje pas kosodrzewiny (do 1600 m) oraz hale i turnie skaliste; w górach południowych przeważają lasy liściaste (dęby). Człowiek mieszka tylko w dolinach i kotlinach, gdzie gęstość zaludnienia jest duża. Zajmuje się rolnictwem i hodowlą; duże znaczenie posiada też przemysł drzewny. W górzystej części północnej uprawia się żyto, owies, jęczmień (przemysł browarniany), ziemniaki, w pagórkowatej części południowej także pszenicę, kukurydzę, buraki cukrowe (przemysł cukrowniczy), jarzyny, owoce, tytoń i winną latorośl. Na halach wypasane są owce i woły. Górnictwo, dziś podupadłe, obejmuje obszar Rudaw Słowackich (rudy żelaza, miedź, srebro, złoto) z ośrodkami w Bańskiej Bystrzycy i Bańskiej Szczawnicy, obecnie rozwija się tam głównie przemysł tekstylny, skórzany, drzewny i in.). Koło Łuczeńca występują złoża węgla brunatnego. Linje komunikacyjne są ograniczone do dolin rzecznych. Na skrzyżowaniach ważniejszych dróg leżą miasta: Bratysława (124000 m.) centrum kulturalne, przemysłowe i handlowe Słowaczyzny (doroczne Targi Wschodnie) leży na przecięciu dróg lądowych z ważną drogą wodną, Dunajem. Przy głównej arterji komunikacyjnej Słowaczyzny, jaką jest dolina Wagu, leży Trenczyn, Żilina, ważny węzeł komunikacyjny, ośrodek przemysłu drzewnego, Turczański Św. Marcin (8 200 m.), Rużom-berok (przemysł tekstylny, papierniczy, drzewny); w części wschodniej Słowaczyzny leży Spiska Nowa Wieś (13 000 m.), Lewocza (9000 m.) i Koszyce (7000 m.), centrum przemysłowo handlowe (głównie handel drzewem), położone na skrzyżowaniu dróg z Polski na Węgry oraz z Rusi

5

Encyklopedia nauk politycznych.