Magazyn6
0801

104

KATOLICYZM

społeczne były rzadkie i niedługotrwałe; e) zasada pieniądza kierowanego. Pieniądz był całkowicie i efektywnie w ręku państwa. Średniowiecze nie znało interwencji państwa w życiu gospodarczem jako producenta (wyjątek stanowiły Prusy krzyżackie). Natomiast państwo posiadało rzeczywistą władzę nad pieniądzem i normowało jego wartość. Ilość kruszcu była niewielka i rosła wolniej od potrzeb i produkcji, a ponieważ ceny nie ulegały wahaniom, pozostawały dwie możliwości: deflacja z jej skutkami, albo powiększenie ilości pieniądza kosztem zmniejszenia zawartości kruszcu. Z okresami rozwoju gospodarczego współistniała więc tendencja do powiększania ilości pieniądza i pomniejszenia zawartości kruszcu w monetach (czasy Kazimierza Wielkiego w Polsce, Winrycha z Kniprody w Prusach). Polityka ta była zgodna z dążeniami Kościoła, który zachęcał do jałmużny i zwalczał gromadzenie kapitałów przez lichwę. Zagadnienie lichwy rozwiązywano wedle dwóch metod: dominikańskiej i franciszkańskiej. Dominikanie z św. Tomaszem z Akwinu uważali za dopuszczalny udział w zyskach dla wierzyciela (jakby ruchomą stopę procentową w zależności od zysku), natomiast zwalczali niezmienną stopę procentową, która mogła czasem naruszyć substancję majątku dłużnika, co już było lichwą. Franciszkanie uważali, że niewielki odsetek stały jest dopuszczalny. Zasady dominikańskie były moralnie pewniejsze, gospodarczo mniej wygodne, zasady franciszkańskie — moralnie mniej pewne, gospodarczo korzystniejsze.

Ideał historyczny średniowiecza, obejmujący całość życia społecznego, doprowadził do stworzenia literatury i sztuki całkowicie przepojonych duchem chrześcijańskim. Sztukę średniowieczną cechowała spontaniczność religijnej myśli i uczucia. Obok literatury i sztuki rozwinęła się filozofja (św. Tomasz z Akwinu, św. Bonawentura, Duns Scotus).

4. Upadek porządku średniowiecznego. Upadek porządku średniowiecznego sprowadziła w dziedzinie światopoglądu reformacja, w dziedzinie społecznej — kapitalizm. Sakralny charakter państwa doprowadzony został do absurdu w zasadzie cuius regio, eius religio (1555). Także w niektórych krajach katolickich przewaga państwa nad Kościołem stała się widoczna.

Absolutyzm, panujący nawet nad sumieniami, wywołał reakcję racjonalistyczną i upadł w rewolucji francuskiej. Rozwój kapitalizmu skorzystał z uprawnienia lichwy (Kalwin), później wzrost przedsiębiorstw kapitalistycznych na niekorzyść kor-poracyj doprowadził do ich upadku w końcu XVIII w.

5. Poszukiwanie nowego ideału historycznego. Postępowało ono zwolna. Dopiero Syllabus Piusa IX (1864) odciął wyraźnie katolicyzm od liberalizmu i socjalizmu. W pojęciach wielu katolików (Francja) monarchja i sakralny charakter państwa były nierozdzielnie złączone z k. Leon XIII w piśmie „Au milieu des sollicitudes“ (1892) zerwał ostatecznie ten tradycyjny związek. Stolica Apostolska potępiała później odchylenia zarówno lewicowe (Si Ilon, 1910), jak i prawicowe (Action Franęaise 1926) od obowiązującej doktryny, którą zwolna tworzyli myśliciele katoliccy. Zdobycze myśli katolickiej znajdowały swój wyraz i aprobatę w encyklikach społecznych („Rerum Novarum“ 1891, „Quadragesimo Anno“ 1930-

Wobec braku ideału historycznego katolicy byli w XIX i XX w. rozbici na dwa odłamy, zależne od postawy prawicowej lub lewicowej. Postawa prawicowa domagała się silnego państwa, a w ustroju społecznym podkreślała hierarchję i solidaryzm. Postawa lewicowa nacechowana była wiarą w człowieka i dążeniem do reform społecznych.

Mimo braku ideału historycznego miały miejsce próby realizacji doktryny. Przed r. 1830 powstał we Francji kierunek katolicyzmu liberalnego (Lamennais, Montalem-bert), który pragnął współdziałania katolików w nowym porządku. Nastąpiło to w Belgji przez powstanie partji katolickiej (po 1830). Takie same partje katolickie lub chrześcijańsko-społeczne powstały w Niemczech (1852), Austrji (1880), Holandji (po 1880), Polsce (1906), Węgrzech (1907), Włoszech (1919), Czechach (1919). Z chwilą opublikowania encyklik społecznych przybierały te stronnictwa charakter społeczny i demokratyczny (Chr. Dem. w Polsce). Partje te miały swe uzasadnienie w chęci ratowania mas katolickich przed wpływami obcych ideologji i utrzymania chrześcijańskiego charakteru państwa. Uje-