Magazyn63201

228

KOMERCJALIZACJA PRZEDSIĘBIORSTW PAŃSTWOWYCH

państwa, którego zadania i świadczenia po wojnie znacznie wzrosły, a nie mogły znaleźć pokrycia w normalnych wpływach budżetowych. W latach bezpośrednio następujących po wojnie, państwo staje się przedsiębiorcą głównie drogą zakładania przedsiębiorstw. Ostatni kryzys światowy przyniósł nową fazę etatyzacji, dokonywanej tym razem w formie wykupu lub przejmowania na własność państwa przedsiębiorstw prywatnych, które utrzymać się w rękach prywatnych nie dały, a których utrzymanie w ruchu było podyktowane względami so-cjalnemi lub obronnemi. W miarę mnożenia się przedsiębiorstw, będących całkowitą własnością państwa, coraz większej doniosłości nabierała sprawa organizacji ich, a w szczególności powiązania z administracją państwową z jednej strony, a z wymaganiami obrotu gospodarczego z drugiej. W każdem państwie zagadnienie to posiadało inny aspekt, to też nic konkretnego, co-by miało walor ogólny, o tern powiedzieć nie można. Naogół w państwach zachodnio-europejskich przeds. państwowe — o ile nie były ściśle złączone z administracją — były odrazu zakładane w formie i na zasadach prywatno-prawnych, a więc przeważnie jako spółki kapitałowe (akcyjne, z ogr. odp.), a rzadziej jako instytucje prawa publicznego. W tern poddaniu przedsięb. państwowych reżimowi spółek handlowych (łącznie z kwestją opodatkowania) zasadza się istota komercjalizacji. Żadnych przepisów ogólnych, normujących sposób zakładania, czy prowadzenia przedsiębiorstw państwowych nigdzie jednak niema, poza pew-nemi postanowieniami w prawie budżeto-wem, regulującemi jedynie sprawę wpłat przedsiębiorstw.

Natomiast w państwach Europy wschodniej, a zwłaszcza w Polsce, zagadnienie przedsiębiorstw państwowych stało się wskutek zbiegu różnych okoliczności — sprawą wysoce skomplikowaną; tu też zagadnienie komercjalizacji nabrało wiele ciężaru gatunkowego w życiu gospodarczem. Gdy na zachodzie Europy przedsiębiorczość państwowa pozostała wciąż drobnym fragmentem na terenie gospodarki narodowej, to właśnie w Polsce przybrała ona rozmiary ogromne, niemal decydujące w życiu gospodarczem kraju.

Państwo Polskie uzyskało przedewszyst-kiem po dawnych państwach zaborczych szereg zakładów, wytwórni i przedsiębiorstw.

Następnie, wielkie i pilne potrzeby inwestycyjne po wojnie, nie pozwalały czekać na dobrowolną mobilizację kapitałów prywatnych, zwłaszcza gdy kapitałów tych brak było w kraju, lecz zmuszały Państwo do wzięcia inicjatywy bezpośrednio w swoje ręce; ten wzgląd zadecydował głównie o stworzeniu i rozbudowie państwowego przemysłu wojennego, wzgl. związanego z uzbrojeniem armji. Brak kapitałów prywatnych był również główną przyczyną stworzenia szeregu przedsiębiorstw państwowych w tych wypadkach, gdy chodziło o me-ljorację bilansu płatniczego Polski (np. żegluga morska) lub wykorzystanie nadarzającej się okazji wykupu ważnych przedsiębiorstw z rąk kapitału zagranicznego (przemysł górnośląski). Rodzajem etatyzacji z konieczności było nabycie przez Państwo wzgl. jego instytucje szeregu przedsiębiorstw, które podczas kryzysów gospodarczych w latach 1924/25 i 1930/34 znalazły się w trudnościach płatniczych. Niemałą wreszcie rolę w etatyzacji życia gospodarczego odegrała świadoma, na doktrynie etatystycznej oparta akcja gospodarcza warstwy wyższej biurokracji państwowej; powstały stąd przedsiębiorstwa, których pozostawanie w ręku Państwa nie ma żadnego ani fiskalnego, ani gospodarczo-politycznego uzasadnienia.

Na tle tak różnorodnych przyczyn, staje się poniekąd zrozumiały fakt, że przedsiębiorstwa państwowe w Polsce tworzą konglomerat dość chaotyczny, jeśli chodzi o ich formę prawną, stosunek do administracji państwowej i budżetu państwowego oraz wewnętrzną organizację. Pomijając monopole i zakłady ubezpieczeń, wszystkie przedsiębiorstwa państw, można uszeregować w następujących sześć grup: i) przeds. niewydzielone z administracji ogólnej, figurujące w poszczególnych budżetach mini-sterjalnych (warsztaty szkolne, więzienne, drukarnie etc.); 2) przeds. wydzielone z administracji, ale nie posiadające osobowości prawnej (np. Lasy Państwowe, uzdrowiska) ; 3) przedsiębiorstwa wydzielone i posiadające osobowość prawną oraz skomercjalizowane na zasadzie dekretu o komercjalizacji z dn. 17 marca 1927 r.; 4) wydzielone i posiadające osobowość prawną prawa publicznego, ale nie dostosowane do przepisów dekretu o komercjalizacji (np. Polskie Koleje Państwowe) ; 5) banki państwowe, z których każdy opiera się na odrębnych zasadach