Magazyn60101

297

4*

Praca urządzeń kolejowych obejmuje przedewszystkiem pracę taboru. Pracę tę wyraża się w kilometrach przebytej przez tabor drogi — bądź to łącznie, bądź też na jednostkę taboru. Oczywiście rozróżnia się parowozy, wagony towarowe i osobowe; jednostką statystyczną może tu być też pociąg albo oś. W tym ostatnim wypadku uciekamy się do jednostki może na pozór nieco sztucznie skonstruowanej, aby uwzględnić różnice wielkości wagonów poszczególnych typów i przez to nadać danym statystycznym większą jednorodność. W statystyce pracy taboru kolejowego przyjęte jest używanie wyrażeń tego typu: pociągo-kilometry, paro-wozo-kilometry, wagono-kilometry, osio-ki-lometry. Wyrażenia te nie oznaczają nic innego, jak ogólną ilość kilometrów, przebytych przez jednostki taboru kolejowego.

Obroty komunikacyjne (przewozy) obejmują:

Jednostki statystyczne, stosowane przy przewozach towarów w tym dziale, to tonna i tonno-kilometr. Ta ostatnia jednostka stanowi ogniwo, łączące statystykę przewozów ze statystyką pracy urządzeń kolejowych. Poza klasyfikacją wspólną całej statystyce kolejowej, a więc podziałem terytorialnym lub na poszczególne przedsiębiorstwa czy dyrekcje oraz poza klasyfikacją typu kolei (normalno- i wąskotorowe); stosuje się tutaj podział innych jeszcze cech, które wymienimy poniżej, stosując się do praktyki polskiej, nie odbiegającej zresztą od tego, co spotyka się w innych państwach. Przedewszystkiem mamy klasyfikację towarów na t. zw. numery statystyczne. Nasuwają się tu te same zagadnienia, co i w statystyce handlu zagranicznego. Wykaz statystyczny Polskich Kolei Państwowych jest dość obszerny; obejmuje on ok. 160 numerów (dwa razy więcej, niż na kolejach niemieckich). Przesyłki pośpieszne traktuje się oddzielnie, wydzielając z nich tylko niektóre numery statystyczne. Dalej klasyfikuje się zarówno tonny towarów, jak ich „przebiegi" w tonno-kilometrach według rodzaju „komunikacji" (komunikacja wewnętrzna, nadanie do portów, nadanie zagranicę, przyjęcie z portów, przyjęcie z zagranicy, tranzyt), wg. odległości przewozu w kilometrach, wg. stacji nadania i stacji przeznaczenia. Powyższe cechy są ze sobą w różny sposób skrzyżowane. Nie wdając się w szczegóły, odeślemy czytelnika do podstawowych wydawnictw, a mianowicie

KOMUNIKACJA

„Rocznika eksploatacyjnego" i „Rocznika staty stycznego przewozu towarów" P. K. P. Sumaryczne dane można znaleźć w publikacjach Głównego Urzędu Statystycznego. Jako źródło danych międzynarodowych wskazujemy przedewszystkiem „Statistiąue Internationale des Chemins de Fer“, wydawaną przez Union Internationale des Chemins de Fer. Należy jeszcze zauważyć, że statystyka przewozów kolejowych opiera się technicznie na listach przewozowych, co pozwala jej osiągnąć wysoki stopień ścisłości.

Statystyka przewozu osób jest już o wiele mniej szczegółowa, niż statystyka przewozu towarów. Analogicznie poniekąd do podziału towarów na numery statystyczne klasyfikuje się podróżnych oraz ich „przebiegi" wg. klasy wagonu i taryfy. Klasyfikacji wg. stacji odjazdu i przeznaczenia nie stosuje się (przynajmniej w publikacjach P. K. P.). Produktem ubocznym tego działu statystyki jest statystyka wypadków na kolejach.

Metody opracowania statystycznego tramwajów są analogiczne do stosowanych na kolejach, z tern tylko, że w tramwajach ruch pasażerski odgrywa rolę wyłączną lub przeważającą.

3. Drogi i ruch kołowy. Decydujący wpływ na organizację statystyki w tym dziale ma fakt, że drogi są naogół publiczne, co powoduje rozdzielenie ich budowy i utrzymania od eksploatacji handlowej ruchu kołowego, w przeciwieństwie do stanu rzeczy istniejącego na kolejach.

Urządzenia dzielą się na: a) Urządzenia nieruchome. Najogólniejszą liczbą statystyczną jest tutaj ogólna długość dróg. Zwykle jednak statystyka nie obejmuje wszelkich dróg, lecz tylko drogi ulepszone. Ponieważ definicja drogi ulepszonej nie jest jednakowa w różnych krajach, porównania międzynarodowe należy przyjmować z wielką ostrożnością. W dalszym ciągu klasyfikuje się drogi według rodzaju nawierzchni, według szerokości, według przynależności (drogi państwowe, samorządowe, prywatne). Jednostką statystyczną — obok kilometra drogi — może też być metr kwadratowy nawierzchni. Poza drogami ujmuje również statystyka takie objek-ty, jak mosty, wiadukty, b) Tabor. Punktem zaczepienia badań statystycznych jest tu istniejący w większości krajów obowiązek corocznej rejestracji pojazdów lub też pobór podatku od nich. Wskutek tego masa statystyczna doznaje pewnego ograniczenia, nie

i

Encyldopedja nauk politycznych.

20