Magazyn67301

569

LOKALIZACJA PRODUKCJI

raz bardziej celowe i racjonalne zakładanie przedsiębiorstw w warunkach najbardziej odpowiednich, na celowe zróżniczkowanie produkcji rolnej, na lepsze wytyczenie dróg, na określenie, gdzie winny być budowane miasta, węzły komunikacyjne, porty, gdzie zakładane sklepy i składy. Innemi słowy, poznanie praw rządzących lokalizacją produkcji, umożliwi lepszy podział pracy, który jest podstawą bogactwa narodów i społeczeństw, ułatwi zakładanie przedsiębiorstw w warunkach najbardziej sprzyjających, zarówno ze względów przyrodniczych, jak socjalnych, zapewni im największą rentowność i osiągnięcie największych rezultatów przy najmniejszym nakładzie pracy i kosztów. Zagadnienie lokalizacji produkcji jest wieczne i istnieć będzie w każdym typie gospodarki ludzkiej. Do tej pory rozmieszczenie warsztatów pracy na powierzchni ziemi w części było dyktowane względami na warunki przyrodzone, w części zaś dokonywało się automatycznie i, być może, nieco chaotycznie. Poznanie praw, rządzących lokalizacją produkcji, pozwoli na niepopeł-nianie w tej dziedzinie błędów i omyłek.

Na zagadnienie lokalizacji produkcji składa się szereg działów. Odrębnie traktuje się zazwyczaj lokalizację rolnictwa, odrębnie przemysłu, wreszcie ostatnio wyłonił się szereg działów specjalnych, jak kwestja lokalizacji handlu, portów i t. d. We wszystkich wypadkach widzimy wpływ zarówno czynników przyrodniczych, jak i socjalnych. Byłoby naiwnem uproszczeniem zagadnienia przypisywać pierwszym przeważający wpływ. Przy rządkiem zaludnieniu i prymitywnych metodach produkcji przyroda odgrywa zapewne decydującą rolę, w miarę jednak zagęszczania się ludności, wzrostu techniki, a przedewszystkiem przy rosnącym podziale pracy i wzajemnem zazębianiu się poszczególnych działów produkcji czynniki socjalne wybijają się zdecydowanie na plan pierwszy. Należy dalej wystrzegać się błędu, polegającego na tworzeniu dla poszczególnych działów szeregu specjalnych teorji lokalizacji, które trudnoby potem wciągnąć do gmachu ogólnej teorji ekonomji. Przy obecnym stanie badań można już zrobić próbę stworzenia ogólnej teorji lokalizacji produkcji.

2. Czynniki lokalizacji produkcji, a) Koszt transportu. Na powierzchni ziemi widzimy różne rodzaje upraw, w różnych miejscach położone fabryki, powstawanie nowych, znikanie starych i wędrówki z miejsca na miejsce istniejących warsztatów pracy. Jeśli wykryjemy przyczyny tego zróżniczkowania i zachodzących zmian, to znajdziemy prawa lokalizacji produkcji. Otóż, po pierwsze, musimy stwierdzić istnienie tendencji do wzajemnego nakrywania się obszarów produkcyjnych i konsumcyjnych. Obszar rolny z wzrastającym podziałem pracy dąży do wytworzenia w swem ekonomicznem centrum ośrodka konsumującego płody rolne, a wytwarzającego produkty przemysłowe. Naturalnie centrum ekonomiczne nie pokrywa się z centrum geograficznem, lecz jest to punkt, z którego najłatwiej dostać się do wszystkich zakątków kraju, przyczem różne połacie kraju ze względu na swą urodzajność, lub zaludnienie, mają różny ciężar gatunkowy. Wszystkie gałęzie wytwórczości dążą również do usadowienia się w centrum owego rynku zbytu. Przyczyną istnienia tendencyj wzajemnego nakrywania się obszarów produkcyjnych i konsumcyjnych są najniższe w tym wypadku koszty transportu. W idealnym przypadku taki obszar przybrałby kształt koła, w którego centrum ulokowane byłyby wszystkie warsztaty przemysłowe i handlowe.

Aby obszar rolny wytworzył sobie drugie centrum, albo aby warsztaty przemysłowe wywędrowały z owego ekonomicznego centrum na peryferje na to muszą zaistnieć specjalne przyczyny. Zanim te rzeczy rozpatrzymy, skonstatujemy istnienie drugiego prawa lokalizacji produkcji. Otóż produkcja jakiegokolwiek dobra może się tern więcej oddalić od centrum rynku zbytu, im łatwiej dany towar znosi koszty transportu, a ściślej mówiąc tak daleko, aby koszt jego transportu nie obniżył osiąganego zysku niżej przeciętnej. Np. towary drogie a lekkie, których koszt transportu jest niewielki w stosunku do osiąganego zysku, mają ogromny rejon zbytu (zegarki), zaś towary tanie a ciężkie, mały (cegła). Pierwsze mogą być wytwarzane w któremkolwiek miejscu, drugie w pobliżu rynku zbytu.

Jeśli chodzi o płody rolne to, jak to już wykazał J. H. Thiinen, w pobliżu centrum zbytu wytwarzane są towary ciężkie, objętościowe, lub szybko się psujące, zaś w dalszych okolicach towary bardziej wartościowe, znoszące łatwiej koszty transportu. Z oddalaniem się od rynku zbytu gospodarka rolna przechodzi z intensywnej w ekstensywną. Ceny pewnego artykułu

37

Encyklopedja nauk politycznych.