Magazyn67501

571

LOKALIZACJA PRODUKCJI

w teorji i praktyce spór o wyższość wielkiego lub małego warsztatu pracy. W przemyśle nowe wynalazki, w szczególności przesyłanie energji na odległość przy pomocy prądu elektrycznego również osłabia w tej chwi' tendencję do koncentracji, umożliwiając oddalenie się od złóż węgla, spadków wodnych i powodując odrodzenie rzemiosła, a konkurencyjność mniejszych zakładów.

d) Wpływ czynników socjalnych. Oprócz tego wpływ na rozmieszczenie przemysłu mają czynniki polityczne i przeszłość historyczna kraju. Polityka ekonomiczna pań stwa, a w szczególności ochrona celna, umowy handlowe, przygotowania wojenne, wysokość stopy procentowej, polityka pieniężna banku centralnego, wpływ banków i prywatnych kapitalistów, polityka trustów, koncernów, karteli i wszelkiego rodzaju jawnych i tajnych porozumień, w niezmiernie silny sposób wpływa na cha rakter i rozmieszczenie terytorjalne produkcji, zwłaszcza w krótkich okresach czasu. Nadto, sam fakt istnienia pewnych gałęzi produkcji w kraju odgrywa ogromną rolę w dalszej jego rozbudowie i przebudowie. Tradycja, przechodząca często z pokolenia na pokolenie, istnienie rzeszy wyszkolonych specjalistów, wyrobiona organizacja handlowa i znajomość rynków dostawy i zbytu są to wszystko rzeczy częstokroć praktycznie mające większy wpływ, niż doskonałe warunki naturalne. Istniejący w pewnym kraju przemysł posiada jakgdyby pewną siłę bezwładności, czy ciężkości. Powstanie nowego, konkurencyjnego zakładu wymaga wielkich wkładów i wielkich nakładów początkowych. Nowi przedsiębiorcy zjawią się tylko wtedy, gdy korzyści utworzenia zakładu gdzieindziej są oczywiste i dość znaczne. Dawne zakłady będą się bronić, wstrzymując amortyzację włożonego kapitału, obniżając oprocentowanie, zmniejszając płace robotnikowi i personelowi. Dlatego powstanie nowych zakładów, a zamknięcie starych, nastąpi dopiero wtedy, gdy korzyści są trwałe i łatwiejsze będzie w ramach karteli, trustów i gospodarki planowej, niż przy istnieniu wolnej konkurencji. Zakłady, utworzone w warunkach niezbyt korzystnych, lub zawdzięczające swój byt przypadkowi, utrzymują się często bardzo długo przy życiu dzięki specjalnej polityce, lub owej sile bezwładności, która chroni je przed zniknięciem z powierzchni ziemi.

3. Rzeczywiste terytoralnc rozmieszczenie produkcji. Wszystkie wspomniane czynniki

0    charakterze przyrodniczym, lub socjalnym, odbijają się na kosztach produkcji, umożliwiając zwycięstwo pewnym zakładom. W warunkach idealnie wolnej konkurencji, przy istnieniu swobodnej wędrówki ludzi z kraju do kraju, przy nieistnieniu murów celnych, nadto przy tem założeniu, że ludzie kierują się zawsze względami na osiągnięcie korzyści materjalnych, produkcja rozłożyłaby się w tych miejscach na kuli ziemskiej, gdzie dla danej jej gałęzi istniałyby warunki najlepsze. Tak, jak wiemy, nie jest. Jeden kraj odgradza się od drugiego i dlatego musi często z konieczności produkować pewne dobra w warunkach nieodpowiednich, a więc drogo, co prowadzi do obniżenia jego stopy życiowej. Jak się zdaje, niema dziś na to rady. Kto nie może wywieźć swych towarów, ułatwić emigracji z przeludnionego kraju, a potrzebuje innych towarów, za które niema czem zapłacić, musi pójść tą drogą. Towar można kupić tylko za towar, lub za jakąś inną pozycję czynną bilansu płatniczego. Kto jej nie ma, musi albo zrezygnować z importu, albo produkować sam, choćby drożej, dany produkt, albo wreszcie wytwarzać namiastki.

Szereg przyczyn, które nazywamy czynnikami lokalizacji, powoduje więc wędrówkę warsztatów wytwórczych z centrum rynku zbytu. Także obszary rolne, odległe od dotychczasowego rynku zbytu, wytwarzają korzystne warunki do powstawania w ich no-wem centrum warsztatów przemysłowych

1    handlowych. Oszczędność na kosztach transportu, tania praca, niskie koszty utrzymania są potężną podniętą dla przedsiębiorcy i robotnika. Z drugiej strony zwiększa się w tych warunkach siła nabywcza rolnika. Następuje zróżniczkowanie produkcji na powierzchni ziemi, powstaje szereg ośrodków przemysłowych, które wokół siebie stwarzają doskonałe warunki dla intensyfikacji rolnictwa, z drugiej zaś strony urodzajne tereny rolnicze dążą do stworzenia nowego przemysłu, bo w ten sposób mogą dobrze sprzedać własne produkty. Np. przemysł w Stanach Zjednoczonych Ameryki dlatego właśnie tak wspaniale się rozwinął, że miał przed sobą pojemny, a nigdy nienasycony rynek zbytu. Rolnik kupował towary krajowe, które były wprawdzie droższe od importowanych do tej pory angiel-

37*

I

*

■