Magazyn67401

570

LOKALIZACJA PRODUKCJI

rolnego, np. zboża, czy mięsa, obniżają się razem z oddalaniem się od rynku zbytu. W pewnej odległości od centrum rynku zbytu można kreślić linje równych cen, które w idealnym przypadku przybrałyby kształt kół koncentrycznych. Ponieważ w pobliżu centrum zbytu ceny są wyższe, więc rolnik może tam prowadzić gospodarkę bardziej intensywną, czyniąc na jednostkę obszaru więcej nakładów kapitału i pracy. W rzeczywistości linje równych cen wokół rynku zbytu wyginają się zależnie od warunków terenowych i kosztów transportu. Towary płyną z niżów do wyżów cen, wybierając drogę ekonpmicznie najkrótszą. Naturalnie odległości mierzymy nie miarami długości, lecz kosztami transportu, a w przypadku towarów szybko się psujących także czasem transportu. W tym ostatnim przypadku pomocne mogą być mapy, na których wokół pewnego centrum kreślimy linje równych odległości czasowych, czyli izochrony.

Produkcja pewnych płodów rolnych zależy także od klimatu i jakości gleby, a wydobywanie kopalin z wnętrza ziemi musi być także zlokalizowane ze względu na występowanie ich tylko w pewnych punktach globu. W związku z tern wyłania się zagadnienie, czy kopaliny te będą przywożone w stanie surowym do centrum rynku zbytu, czy też przerabiane w pobliżu miejsc wydobycia. Sprawa przedstawia się następująco: jeśli produkt w trakcie obróbki traci na wadze, to korzystnie jest przerabiać go w miejscu produkcji, np. drzewo ścięte w le-sie przecierać w tartakach tamże położonych. Im strata na wadze jest większa, tern większe są korzyści z tego tytułu. Np. węgiel kamienny, używany jako środek opałowy, całkowicie się spala w procesie produkcji, a więc traci na wadze 100%. Dlatego szereg przemysłów, potrzebujących wiele węgla, koncentruje się w pobliżu zagłębi węglowych. Jeżeli produkt w trakcie obróbki nic nie traci na wadze, to jest obo-jętnem czy przewozi się go na rynek zbytu w stanie surowym, czy przerobionym. Np. jest rzeczą obojętną, czy rafinerje nafty będą leżeć w pobliżu szybów naftowych, czy też blisko rynków zbytu. Tak tedy koszt transportu i strata na wadze w procesie obróbki stanowią razem pierwszy ważny czynnik lokalizacji produkcji.

b) Koszt pracy. Drugim czynnikiem jest koszt pracy. Przyjmijmy najpierw jako fakt dany nam empirycznie, że w pewnych okolicach praca jest tańsza, a w drugich droższa. Naturalnie rozumiemy przez to nie bezwzględną wysokość zarobków, ale to, że na jednostkę wyprodukowanego towaru przypada mniej kosztów robocizny, lub mniej godzin pracy. Odgrywa tu rolę umiejętność, jakość i wola do pracy. Może się np. okazać, że pracownik lepiej wynagradzany jest bardziej wydajny, bo pracuje za dwóch tanich robotników. Otóż praca tańsza w tern rozumieniu przyciąga ku sobie warsztaty wytwórcze, jeśli tylko można liczyć na to, że korzyść ta jesl długotrwała. Mówiąc o tern trzeba za znaczyć, że praca jest wprawdzie elementem ruchliwym, ale że wędrówki robotników z miejsca na miejsce, z kraju do kraju nie są łatwe i tanie. Pracownicy związani są z miejscem osiedlenia, posiadaniem tam rodziny, majątku, ziemi, więzami wspólnoty językowej, narodowej i religijnej. Często nie chcą ze względów uczuciowych opuszczać kraju rodzinnego, często nie mogą wywędrować z najrozmaitszych innych przyczyn i ofiarowują swą pracę taniej w miejscu dotychczasowego zamieszkania. Kraje gęsto zaludnione, nieurodzajne góry, przeludniona wieś stwarzają podaż taniej, choć zazwyczaj mało kwalifikowanej pracy, zaś przeludnione centra przemysłowe i miejskie są rezerwoarami pracy bardziej kwalifikowanej. W pewnych przypadkach, zwłaszcza jeśli chodzi o towary lżejsze, i tam, gdzie koszt robocizny stanowi wielki odsetek kosztów ogólnych, tania praca może być czynnikiem, który decyduje o lokalizacji produkcji.

c) Wpływ koncentracji. Jako trzeci czynnik przyjmijmy korzyści płynące z wytwarzania masowego w wielkich zakładach, czyli z koncentracji produkcji. Wielki zakład zabija mały. Koncentracja pozioma i pionowa zmniejsza koszty, a zwiększa zyski i zakłady produkujące masowo mogą z tego tytułu mieć bezapelacyjną przewagę nad mniejszemi, choćby nawet lepiej położonemi. Czasami pewne zakłady wyrastają jakgdyby w cieniu wielkich ośrodków przemysłowych, np. fabryki włókiennicze w pobliżu wielkich centrów górniczych, gdzie mogą liczyć na stałą, a tanią podaż sił roboczych, żon i dzieci górników, szukających dodatkowego zajęcia. Czy w roi nictwie zwycięży tendencja do koncentracji niewiadomo, albowiem do tej pory toczy się