Magazyn62801

624

LUDNOŚĆ

22.    Miejsce pracy (nazwisko właściciela, firma), adres przedsiębiorstwa, warsztatu, sklepu, handlu, instytucji, urzędu itp., w którym, lub dla którego spisywana osoba pracuje. Jeżeli dane przedsiębiorstwo znajduje się nic w miejscu zamieszkania spisywanej osoby, lecz w innej miejscowości, należy także podać nazwę miejscowości.

23.    Rodzaj przedsiębiorstwa, warsztatu, sklepu handlu, instytucji itp., w której lub dla której, spisywana osoba pracuje. Jeżeli przedsiębiorstwo posiada większą liczbę oddzielnych zakładów, należy podać oprócz rodzaju przedsiębiorstwa także rodzaj zakładu.

24 Jeżeli spisywana osoba jest pracodawcą, to podać ile ogółem zatrudnia obcych sił najemnych, tak pracowników umysłowych, jak robotników (z wyłączeniem jedynie członków rodziny i służby osobistej).

25.    Dokładne określenie zawodu pobocznego, pobocznej pracy zarobkowej, lub pobocznego źródła utrzymania.

Właściciele i dzierżawcy rolnicy podają obszar gruntów własnych, lub dzierżawionych na całym terenie Państwa Polskiego. Obok liczby należy wyraźnie zaznaczyć miarę: hektary, morgi polskie, morgi magdeburskie, dziesięciny itp.

26.    Ogólny obszar gruntów.

27.    W tern gruntów ornych, łąk, pastwisk, sadów i ogrodów razem.

V. Szacunki liczby ludności.

Jak powiedzieliśmy wyżej, spisy ludności są najbardziej dokładnem źródłem informacji o stanie liczebnym ludności. Nie znaczy to jednak, że w braku spisu ludności, odpowiadającego wszystkim wymaganiom nauki współczesnej, nie można wytworzyć sobie mniej, lub więcej dokładnego, przybliżonego pojęcia o liczbie ludności danego terytorjum w określonej chwili. Sytuacje takie zdarzają się często nawet w krajach, w których statystyka ludności stoi na wysokim poziomie — przedewszystkiem w okresach pomiędzy dwoma kolejnemi spisami ludności. Dla krajów, w których niema regularnych spisów, jak również przy badaniach o charakterze historycznym, stale trzeba się uciekać do takich metod przybliżonego obliczania liczby ludności, noszących nazwę metod szacunkowych.

Liczba rozmaitych metod szacunku, stosowanych w rozmaitych warunkach jest tak wielka, że nietylko nie będziemy próbowali dać tu pełnego ich wyliczenia, ale nawet nie będziemy usiłowali przeprowadzić przybliżonej klasyfikacji, wyliczając tylko najważniejsze z nich.

Na pierwszem miejscu wymienić należy szacunki, oparte na spisach częściowych. Mogą tu zachodzić dwie ewentualności: spis może być częściowy, ponieważ obejmuje tylko pewną kategorję ludności, albo tylko pewną część terytorjum. W pierwszym przypadku metoda szacunku polega na ustaleniu, jaką część całej ludności stanowi w przybliżeniu kategorja objęta spisem. Ustalenie to wymaga często rozmaitych rozumowań, opartych na analogjach. Tak więc, jeżeli spis daje np. liczbę dorosłych mężczyzn, możemy w przybliżeniu ustalić na podstawie znajomości struktury według wieku ludności rozmaitych krajów, jaką część całej ludności mogła ta grupa stanowić. Podobną sytuację mamy jeżeli spis obejmuje tylko głowy rodzin: szacunek wymaga wówczas określenia przeciętnej liczby osób w rodzinie. Liczba ta w czasach dawniejszych nie ulegała zbyt wielkim wahaniom.

Nieco trudniejszy jest, ale jeszcze w granicach możliwości .pozostaje szacunek, gdy opieramy się na liczebności grupy, wyodrębnionej na podstawie cech nie demograficznych lecz społecznych, politycznych, lub gospodarczych: jeżeli znamy liczebność obywateli pełnoprawnych, jak w cenzusach rzymskich, albo jakiej klasy społecznej, czy stanu. Oczywiście, szacunek będzie tu tern dokładniejszy, im większa część całej ludności jest objęta spisem. Naprzykład dawne rosyjskie „skazki“ obejmują początkowo tylko chłopów pańszczyźnianych, ale stanowili oni wówczas tak dużą część ludności, że szacunki oparte na tych „skazkach“ są dość dokładne (abstrahując, naturalnie, od dokładności samych ,,skazek“).

Jeżeli spis obejmuje całą ludność, ale zato tylko część terytorjum, którego ludność chcemy oszacować, musimy ocenić, czy gęstość zaludnienia zbadanej części jest większa czy też mniejsza od gęstości pozostałych części; w ten sposób metoda ta wiąże się z niektó-remi metodami szacunków pośrednich, o których mowa będzie niżej.

Szacunki oparte na spisach częściowych, zwłaszcza pierwszego rodzaju, stosowane są najczęściej w statystyce historycznej; jak widzieliśmy wyżej, źródła historyczne zawierają bardzo wiele materjałów, które można użyć w taki sposób.

Na specjalne wyróżnienie zasługuje przypadek, gdy część ludności objęta przez spis częściowy, ustalona jest w drodze losowania; metody statystyki matematycznej (t. zw. metoda reprezentacyjna) pozwalają wówczas ocenić z dużą ścisłością stopień dokładności szacunku.