Magazyn62401

620

LUDNOŚĆ

ludność obecną danej miejscowości, suma pierwszej i trzeciej — ludność zamieszkałą. Informacje, dotyczące miejsca zamieszkania i miejsca pobytu dla osób, przebywających w chwili spisu poza miejscem swego stałego zamieszkania, umożliwiają w zasadzie kontrolę przez porównanie odpowiednich zapisów w obu miejscowościach. W ogólnej sumie dla całego państwa różnica pomiędzy liczbą ludności obecnej i liczbą ludności zamieszkałej, jest teoretycznie równa różnicy pomiędzy liczbą mieszkańców innych państw, przebywających poza jego granicami.

Określenie pobytu chwilowego, lub czasowego, jest w praktyce dość trudne i nastręcza wiele wątpliwości. W niektórych krajach zapytywano dodatkowo o czas lub powód chwilowej obecności, lub nieobecności; pytania te miały na celu kontrolę prawidłowości zaliczania poszczególnych osób do ka-tegorji zamieszkałych, lub tylko chwilowo obecnych.

W krajach, w których stosuje się powyż szą metodę jednoczesnego spisu ludności obecnej i zamieszkałej, obie te kategorje ludności są zwykle różnie traktowane podczas opracowania wyników spisu. We Francji i Włoszech np. dane dotyczące ludności za-m eszkałej opracowuje się w sposób sumaryczny tylko, ale w bardzo szczegółowym podziale terytorjalnym; szczegółowe opracowanie struktury ludności dotyczy tylko ludności obecnej. Opracowanie polskiego spisu 1921 roku dotyczyło tylko ludności obecnej; opracowanie szczegółowe drugiego spisu (1931 rok) dotyczy ludności zamieszkałej i tylko sumaryczne dane o ludności poszczególnych gmin podają ludność obecną.

W nielicznych tylko krajach spisuje się bezpośrednio ludność zamieszkałą, t. zn. każda osoba zostaje spisana w miejscu swegu stałego zamieszkania (Stany Zjednoczone, Kanada).

2. Sposób zbierania danych. Spisy współczesne są zasadniczo bezpośrednie i dokonywane przez specjalnie przeszkolony personel (ob. wyżej, p. I, d, e). W praktyce odbywa się to w taki sposób, że specjalni komisarze spisowi obchodzą wszystkie mieszkania i wypełniają na miejscu, albo też pozostawiają do wypełnienia kwestjonarjusze spisowe dla wszystkich osób obecnych, lub zamieszkałych. W tym ostatnim wypadku komisarz spisowy, zgłaszając się po odbiór wypełnionych kwestjonarjuszy, kontroluje dokładność zapisów na podstawie informacyj otrzymanych bezpośrednio od osób spisanych, albo na podstawie odpowiednich dokumentów. Liczba komisarzy, potrzebnych do przeprowadzenia spisu, zależy naturalnie od liczby ludności objętej przez spis, gęstości zaludnienia kraju i poziomu kulturalnego mieszkańców oraz tempa, w jakiem spis jest dokonywany. Spis ludności w Indjach Brytyjskich w 1931 roku (przeszło 350 miljo-nów mieszkańców na przestrzeni prawie 5 miljonów km*, yO% analfabetów wśród ludności powyżej 5 lat wieku) był przeprowadzony przez 2 miljony komisarzy spisowych; II polski spis ludności tegoż roku — przez 120000 komisarzy.

Kwestjonarjusze spisowe najczęściej dotyczą całych rodzin (gospodarstw domowych), luL mieszkań. Dla każdej osoby przeznaczony jest jeden wiersz w kwestjonarjuszu, którego rubryki zawierają miejsce dla odpowiedzi na poszczególne pytania. Czasami kwestjonarjusze bywają dwóch rodzajów: dla zwykłych gospodarstw domowych i dla t. zw. gospodarstw zakładowych (hotele, szpitale, więzienia, koszary, internaty, zakłady opiekuńcze, przytułki i t. p.). Kwestjo-narjusze mieszkaniowe stosowane były przy obu polskich spisach ludności. Rzadziej stosuje się kwestjonarjusze indywidualne dla każdej osoby spisanej; uzupełnia się je wówczas kwestjonarjuszami zbiorowemi (dla mieszkań, lub gospodarstw), ale w postaci bardzo skr(»coiicj; najczęściej zawierają one tylko imienny wykaz osób spisanych, informacje o miejscu zamieszkania, lub pobytu, oraz o stosunku do głowy rodziny (Bułgarja, Francja, Holandja, Z. S. R. R.).

3. Zakres inturrnacyj zawartych w spisach. Jak wskazuje przykład spisów amerykańskich, ze współczesnemi spisami ludności łączy się często inne dochodzenia powszechne o charakterze przeważnie gospodarczym, jak spisy zakładów przemysłowych i handlowych, spisy rolne, statystykę produkcji i t. p. Spisy ludności, w ścisłem znaczeniu, obejmują najczęściej również szereg zagadnień wychodzących poza granice demograf ji: strukturę zawodową i społeczną ludności, warunki mieszkaniowe i t. d.

W artykule niniejszym omawiamy tylko ciśle demograficzną część spisów; zagadnie-