Magazyn61301

609

LUDNOŚĆ

poprawną jedynie w przypadku ludności zastojowej, t. zn. przy jednakowej wyjściowej liczebności każdej generacji. W zastosowaniu do społeczeństw rzeczywistych, daje ona wyniki zawierające systematyczne zniekształcenia i musi być uważana za błędną. To samo można powiedzieć o metodzie obliczania tablicy wymieralności na podstawie samych tylko danych o strukturze żyjących według wieku; obie metody mogą służyć tylko jako bardzo niedokładne namiastki metody poprawnej w przypadku zupełnego braku odpowiednich danych.

Z drugiej strony, stosuje się przy obliczaniu tablic wymieralności metody, które moż-naby nazwać pośredniemi, nie oblicza się mianowicie odrazu prawdopodobieństw zgonu, lecz inne wielkości pokrewne i dopiero od tych wielkości przechodzi się, w sposób przybliżony, do właściwych prawdopodobieństw. Można np. zacząć od obliczenia stosunków zbiorowości zmarłych drugiego rodzaju (C₀ D₀ D. _,) do zbiorowości żyjących drugiego rodzaju (P₂ C₀ D₀ P_s); metoda ta pozwala oprzeć obliczenie tablicy na obserwacji zgonów z jednego roku kalendarzowego; otrzymane wielkości noszą nazwę „prawdopodobieństw zgonu współcześnie ży-jących“. Można również obliczać stosunki zbiorowości zmarłych trzeciego rodzaju (C₀ D₀ £>! Cj) do połowy sumy dwóch zbiorowości żyjących drugiego rodzaju (P₂ C₀ D₀P_S i P_K C_t Dj P_Ą). Metoda ta również może być oparta tjdko na jednym roku obser wacji zgonów.

W praktyce wszystkie tablice wymieralności poddawane są jeszcze mniej, lub więcej skomplikowanym procesom wyrównania, ponieważ zaobserwowane liczby żyjących i zmarłych posiadają zwykle przebieg nie dość regularny.

Wzory analityczne, jak wspomniany wyżej wzór Gompertza-Makehama, stanowią jedną z najważniejszych metod wyrównania tablic wymieralności.

Pewne komplikacje przy obliczaniu tablic wymieralności powstają gdy spis ludności odbywa się nie i stycznia, lecz w pewnym odstępie czasu od początku roku; konieczne jest wówczas przesunięcie wyników spisu na początek, lub koniec roku przy pomocy danych o urodzeniach i zgonach, nie nastręczające zresztą trudności zasadniczych. Większą trudność stanowią zazwyczaj wędrówki, uwzględnienie wpływ u których na liczebność poszczególnych roczników jest nieraz dość kłopotliwe. Z tego powodu stosuje się czasami metodę obliczania tablicy wymieralności dla okresu pomiędzy dwoma spisami ludności, co umożliwia kontrolę dokładności szacunku liczebności poszczególnych roczników zarówno całej ludności, jak i w latach pośrednich.

4. Zastosowania tablic wymieralności. Jak

już wspominaliśmy, tablica wymieralności stanowi najbardziej dokładną syntezę warunków umieralności danej grupy ludności. Znaczenie tablic wymieralności dla demo-grafji zwiększa jeszcze ta okoliczność, że służą one za podstawę do szeregu konstruk-cyj teoretycznych, charakteryzujących ogólną sytuację demograficzną ludności, jak np. ludność zastojowa, ludność ustabilizowana, dalej do obliczenia rozmaitych miar przyrostu i t. d.

Podstawową rolę grają tablice wymieralności przy wszelkiego rodzaju przewidywaniach demograficznych, t. zn. przy obliczeniach przewidywanej dynamiki rozwoju całej ludności, lub jej części (ob. art. Spisy i szacunki ludności, p. V).

Dotyczy to t. zw. tablic wymieralności „ogólnych", przedmiotem których jest bądź cała ludność jakiegoś terytorjum, bądź jakaś jej część, wyróżniona przy pomocy ogólnych kryterjów demograficznych (płeć, zawód, narodowość i t. p.); na oddzielną wzmiankę zasługują tablice „specjalne", obliczane dla zespołów osób określonych w sposób odmienny. Najważniejsze są tu tablice „ubezpieczeniowe", dotyczące zespołu ubezpieczonych na życie jakiegoś zakładu prywatnego, lub publicznego. Ten rodzaj tablic znalazł najwcześniej zastosowania praktyczne i najwcześniej też osiągnął wysoki stopień rozwoju teoretycznego.

III. Inne rodzaje tablic demograficznych.

Należą tu przedewszystkiem tablice demograficzne w ścisłem tego słowa znaczeniu, a więc tablice płodności, ślubności (mał-żeńskosci), tablice wybywania małżeństw (na skutek śmierci jednego z małżonków, lub rozwodu) i t. p. Ogólne zasady ich układu i obliczania zbliżone są do omówionych wyżej zasad dla tablic wymieralności; są to jednakże dziedziny demografji znacznie świeższe od badań nad umieralnością i odpowiednio mniej szeroko i szczegółowo rozbudowane.