Magazyn65301

749

LUDNOŚĆ

W artykule niniejszym rozpatrzymy szczegółowo tylko najbardziej charakterystyczne dla każdego okresu formy wędrówek, przytem tylko te, które miały istotny wpływ na rozwój zaludnienia globu i rozmieszczenie ludności na ziemi.

3. Metody badania wędrówek. Poprzestając na demograficznym punkcie widzenia (por. wyżej ostatni ustęp p. i) musimy stosować do badania wędrówek metody statystyczne. Oczywiście jest to możliwe tylko w odniesieniu do wędrówek nowoczesnych, dla czasów dawniejszych musimy najczęściej poprzestać na materjale opisowym, liczbowo niesprecyzowanym. Ale i dla wędrówek współczesnych materjały statystyczne nie są ani kompletne ani zupełnie dokładne.

Bezpośrednia statystyka wędrówek obejmuje zazwyczaj tylko niektóre ich typy, stosunkowo najbardziej kompletnie — emigrację zamorską, w znacznie słabszym stopniu emigrację międzynarodową kontynentalną, w wyjątkowych zaś tylko wypadkach wędrówki wewnętrzne. Zakres tej statystyki uzależniony jest w pierwszym rzędzie od definicji emigranta lub immigranta, stosowanej w danym kraju. Istnieją tu wielkie rozbieżności pomiędzy metodami, stosowanemi w różnych krajach, które utrudniają porównywalność danych statystycznych.

Obok bezpośrednich danych, dotyczących wędrówek istnieje również wiele metod pośrednich, umożliwiających badanie natężenia i kierunku wędrówek. Porównanie wyników dwóch spisów ludności pozwala np. obliczyć przyrost rzeczywisty ludności badanego terytorjum w okresie międzyspiso-wym; porównanie zaś tego przyrostu z przyrostem naturalnym (nadwyżką liczby urodzeń nad liczbą zgonów) daje t. zw. zysk lub stratę migracyjną netto za ten sam okres — nadwyżkę immigracji nad emigracją lub odwrotnie. Wyniki spisów, dotyczące miejsca urodzenia ludności, czasu pobytu, przynależności państwowej, dają również podstawy do badania procesów migracyjnych, w szczególności zaś — wpływu ich na rozmieszczenie ludności.

II. Zarys historjl wędrówek do wieku XIX.

1. Wędrówki w czasach przedhistorycznych i wczesnohistorycznych. Zjawisko wędrówek jest tak stare, jak historja ludzkości. Od najwcześniejszych czasów przedhistorycznych istniały rozmaite formy migracyj, czasowych i stałych, pokojowych i wojennych ; brały w nich udział zarówno ludy osiadłe jak i koczownicze. Oczywiście wędrówki, które miały miejsce w czasach przedhistorycznych (rozumianych nie w sensie chronologicznym, lecz jako okresy, dla których nie istnieją źródła historyczne), nie są znane dostatecznie dokładnie; nietylko rozmiary tych wędrówek i towarzyszące im okoliczności, ale czas, w którym miały one miejsce, ludy, które w nich brały udział, kierunki tych wędrówek — wszystko to stanowi przedmiot hipotez mniej lub więcej pewnych, opartych na badaniach antropologicznych, lingwistycznych lub archeologicznych. Pewnem jest jednakże, że wędrówki odegrały niezmiernie ważną, być może decydującą rolę w procesie zaludniania się globu.

W najdawniejszych okresach dziejów ludzkości zmiany geologiczne i klimatyczne (jak np. kolejne okresy lodowcowe lub zmiany konfiguracji mórz i kontynentów) musiały powodować przesiedlenia pierwotnych szczepów ludzkich. Wyczerpanie się środków żywności, nieurodzaje, posuchy były dodatkowemi motywami wędrówek. Wobec szczupłych rozmiarów zaludnienia ziemi w owych czasach masy wędrujące nie były zapewne bardzo wielkie, obejmowały one jednakże często znaczną część, albo nawet całość ludności pewnych obszarów. Takim wędrówkom w związku z okresami lodowco-wemi przypisują niektórzy podstawową rolę przy różniczkowaniu się ras ludzkich; zaludnienie Ameryki jest prawdopodobnie całkowicie wynikiem wędrówek ze Starego Świata, które miały miejsce przed io—20 tysiącami lat; obecna ludność tubylcza Nowej Zelandji (Maorisowie) jest również całkowicie napływową, przyczem immigra-cja jej (prawdopodobnie z archipelagu ma-lajskiego) jest znacznie późniejsza i datuje od kilkuset lat zaledwie.

Wiadomo wreszcie, że podstawowy składnik ludności europejskiej, ludy mówiące językami grupy indoeuropejskiej, przywędrował do swych siedzib obecnych w czasach przedhistorycznych, podobnie jak plemiona t. zw. aryjskie do Indyj; przybycie tych ostatnich na półwysep hindustański poprzedzał cały szereg wędrówek innych szczepów, kolejno wypychanych dalej na wschód 1 południe, częściowo zaś tępionych lub ujarzmianych.

Ciągłe wędrówki ludów są podstawowem tłem, na którem rozwijają się dzieje tego