Magazyn68101

877

1872—6 odbył studja filozoficzne w Wiedniu, zakończone 10. III. 1876 doktoratem, uzyskanym na podstawie rozprawy: „O istocie duszy u Platona". Tamże habilituje się w r. 1879, przedłożywszy pracę: „Samobójstwo jako masowe zjawisko społeczne". W trzy lata później obejmuje w uniwersytecie praskim katedrę filozofji i socjologji. Na gruncie Pragi nie ogranicza się do pracy naukowej i pedagogicznej, ale od pierwszej chwili zabiera się do działalności politycznej i społecznej, wprowadzając do tych dziedzin życia nowe prądy i myśli. Rychło zwraca na siebie uwagę oryginalnością poglądów, odwagą cywilną, bezkompromisowością w walce o postęp i demokrację.

Poglądy swe szerzy z katedry uniwersyteckiej i ławy poselskiej; głosi je w licznych dziełach oraz redagowanych przez siebie pismach „Athenaeum" i „Naśe Doba". Stanowisko jego w społeczeństwie podkopują takie występy jak zakwestjonowanie autentyczności rękopisów królodworskiego i zielonogórskiego, obrona skazanego na śmierć żyda Hilsena, oskarżonego o mord rytualny, lub konfidenta Svihy, oraz t. zw. Wahrmun-diada, więc walka o wolność nauki uniwersyteckiej. Rząd zaś austrjacki nie może mu wybaczyć dobrowolnego udziału w trzech procesach zagrzebskich o rzekomą zdradę stanu.

Działalność parlamentarną rozpoczął M. w r. 1891, otrzymawszy mandat do Rady Państwa z ramienia zorganizowanego przez siebie stronnictwa młodo-czeskiego; taż grupa wysłała go również do sejmu czeskiego.

Z chwilą rozpętania się wojny światowej, M. decyduje się na wysunięcie sprawy czeskiej. Dotychczasowy zwolennik polityki czesko-austrjackiej, na szeregu tajnych zebrań opracowuje z gronem najwybitniejszych Czechów program rozbicia Austrji i wywalczenia niepodległości Czech, poczem w grudniu 1914 opuszcza kraj, by zagranicą szerzyć tę myśl. Pracuje na emigracji we Włoszech, Szwajcarji, Francji, Anglji, Rosji i St. Zjednoczonych, szerząc słowem i czynem program niepodległościowy czeski. Na wiosnę 1917 organizuje w Rosji legjony czeskie w duchu husyckim, zaś w rok później zawiera w Pittsburgu umowę z emigra

MASARYK TOMAS GARRIGUE

cją słowacką w sprawie złączenia Czech i Słowacji w jedno państwo.

Kiedy starania M., Beneśa i Stefanika doprowadziły do utworzenia niepodległej Czechosłowacji, wdzięczni rodacy obrali go 14. XII. 1918 r. pierwszym prezydentem. Urząd ten pełnił M. aż do 14. XII. I935> kiedy czując postępujący upadek sił umysłowych i fizycznych ustąpił ze stanowiska. Zmarł w zamku Lany 14. IX. 1937-

W swych poglądach socjalnych był M. zdecydowanym indywidualistą. Z tego powodu nie uznawał kolektywizmu i komunizmu, oraz stał w zupełnej sprzeczności z nauką Marxa. Odbijało się to i w polityce państwowej. Dopóki M. zachował cały wpływ na sprawy państwa, Czechosłowacja nie uznawała rządu Sowietów w Rosji, a pierwszy poseł ZSRR pojawił się w Pradze dopiero wtedy, kiedy M. rozpoczął się usuwać od rządów, obejmowanych przez Beneśa.

M. nie był w zasadzie przeciwnikiem socjalizmu, owszem odnosił się do niego życzliwie, choć krytycznie, nigdy też nie należał oficjalnie do partji. Przez krytykę marxi-zmu doszedł do własnej koncepcji socjalizmu, którego podstawa tkwi w humanitaryzmie, jako treści nakazu moralnego, mającego podkład religijny.

W stosunku do Boga i wiary należy stwierdzić, wbrew tendencyjnie szerzonym poglądom, że M. był głęboko religijny, bolał nad upadkiem religijności wśród ludzi i szukał środków zaradzenia złemu. Za najwyższego nauczyciela wiary uważał Chrystusa, wyznając że: „Jezus a nie Cezar jest sensem naszych dziejów i demokracji".

Ważniejsze prace: Der Selbstmord ais so-ziale Massenerscheinung der modernen Ci-vilisation. Wien 1881.—Zakladove konkretni logiky. Praha 1885. — Otazka Socialni. Praha 1885. — Versuch einer konkreten Logik. Klassifikation und Organisation der Wissenschaften. Wien 1887. — Ceska otazka. Snahy a tużby narodniho obrozeni. Praha 1895. — Slovanske studie. I Slavjanofilstvi J. V. Kirejevskćho. Praha 1899. — Russ-land und Europa. Studien iiber die geisti-gen Stromungen in Russland. B. I—III. Jena 1913—19. — O bolszewiźmie (tłum. A. B. Dostał). Warszawa 1922. — Słowianie po wojnie (tłum. O. Ortwin). Lwów 1924. — Svetova revoluce. Praha 1925.