Magazyn68201

878

MASARYK TOMAS GARRIGUE — MASZYNIZM

(Przekład polski Kozłowskiego. Warszawa 1930). — Problem maluch narodu w europ-ske krisi. Praha 1926. — Sloyanske problemy. Praha 1926.

Literatura: Batowski H.: T. G. Masaryk a Polska. Kraków 1930. — Chalupny E.t Masaryk jako socjolog. Praha 1937. — Kit rski Masaryk a Polska. Poznań 1935. — Kicłetniow-ttM A. J.i T. G. Masaryk. Życie i dzieło. Fryszłat 1926. — Masaryk? Staatsmann und Denker (Praca zbiorowa). Prag 1930. — Masarykho Sbomlk. Sv. I—VI. Praha 1930—31. — Pogonowski J.i T. G. Masaryk. Studjum. Warszawa 1927. — Sbomik ptednaiek 0 T. G. Masarykom. Praha 1931. — Syeh-rara Ł.z T. G. Masaryk. Prague 1930. — Wisłocki W. T.: Tomasz Masaryk jako socjolog. Lwów 1937.

Władysław T. Wisłocki.

Maszynizm.

i. Pojęcie maszynizmu. 2 Rozwój maszynizmu. 3. Skutki maszynizmu. a) Skutki techniczne i gospodarcze. b) Skutki socjalne.

1. Pojęcie maszynizmu. Pod słowem m. rozumie się zwykle używanie maszyn w stosunkowo znacznym zakresie oraz — w szerszeni już znaczeniu — także ogół zjawisk gospodarczych, społecznych i kulturalnych będących tego konsekwencją. Zespół zagadnień występujących w tym związku jest więc bardzo szeroki i różnostronny. M., odbijając się głęboko na wielu stronach życia i kultury społeczeństw współczesnych, tworzy w znacznej mierze swoisty styl epoki. Dlatego to jeden z uczonych francuskich, F. Mentre (pracujący od lat nad „filozof ją przemysłu i techniki"), mógł napisać z dużą dozą słuszności: „niema zagadnienia bardziej naglącego i pełnego konsekwencyj jak zagadnienie znaczenia i roli maszyni-zmu“.

Słowa „maszyna" używa się w różnych znaczeniach, głównie zależnie od punktu widzenia: mechaniki, techniki, ekonomiki. Stąd wielka różnorodność definicyj, których jednak niema potrzeby tutaj podawać. P. Mantoux, autor znanej książki o „rewolucji przemysłowej", określa maszynę jako „mechanizm, który pod działaniem prostej siły poruszającej wykonywa złożone ruchy technicznego działania, spełniane przedtem przez jednego, lub większą ilość ludzi". Określenie to stosuje się jednak raczej do jednego rodzaju maszyn, mianowicie maszyn roboczych.

Należy odróżniać narzędzia i maszyny. Oczywiście granice między niemi niezawsze są dosyć wyraźne. Chcąc podkreślić tę różnicę i wyprowadzić następstwa stąd płynące, określa W. Sombart maszynę, jako „czynny środek pracy, który służy do zastąpienia pracy człowieka, w przeciwieństwie do narzędzia, przeznaczonego do tego, aby pomagać ludzkiej pracy". Narzędzie jest istotnie jakby przedłużeniem ludzkiej ręki (młot, obcęgi), powiększającem tylko siłę mięśniową i zręczność człowieka, które pozostają jednak naj ważniej szemi. Maszyna posiada większą niezależność i samodzielność; będąc jakby w wyższym stopniu wcieleniem cząstki ducha ludzkiego, może nawet stale wykonywać pewne prace bez pomocy człowieka. W maszynie wyraża się więc ze szczególną siłą ogólna dążność naszych czasów do wyzwolenia techniki z ograniczeń żywej przyrody, m. in. z ograniczeń stawianych przez ludzki organizm i do najwyższego zracjonalizowania pracy człowieka.

Maszyny dzielimy na silniki (moteurs, Kraftmaschinen) i na maszyny robocze (machines-outils, Arbeitsmaschinen). Pierwsze są transformatorami energji i przeznaczeniem ich jest przekształcanie energji w dowolnej postaci na energję mechaniczną bezpośrednio zużytkowalną przez maszynę roboczą. Drugi rodzaj maszyn służy do wyzyskania danej energji dla osiągnięcia bezpośredniego skutku użytecznego, zwykle nadania przedmiotom materjalnym określonego kształtu (obrabiarki, maszyny tkackie), lub przemieszczenia przedmiotów (dźwigi, pompy, parowozy). Z innego punktu widzenia, dla celów praktycznych — bez pretensji do systematycznej klasyfikacji — rozróżnia się obrabiarki, maszyny rolnicze, przemysłowe, biurowe (maszyny do pisania, maszyny do rachowania).

2. Rozwój maszynizmu. Wiadomo, że maszyny znane były w starożytności; używano ich często do celów wojennych, ale także i gospodarczych, a czasem do „robienia cudów". Wśród ich wynalazców odznaczył się m. in. Archimedes i wogóle uczeni szkoły Aleksandryjskiej. Vitruvis, w okresie narodzenia Chrystusa, opisuje szereg maszyn i urządzeń technicznych, jak koła wodne, młyny, kieraty. W średniowieczu znane są głównie młyny i wiatraki. Dopiero jednak rozwój nauk przyrodniczych i matematyki w czasach nowożytnych, zwłaszcza w XVII i XVIII w., stworzył właściwą podstawę szybkiego postępu techniki, a specjalnie m. Przewrót w tej dziedzinie, długo i jakby stopniowo przygotowywany, dokonał się wybuchowo w ostatnich czterech